Яндекс.Метрика
Home » Electronic magazine "edu.e-history.kz"

Electronic magazine "edu.e-history.kz" № 2(30), 2022


ЯЗЫКИ И КУЛЬТУРЫ ПРЕДСТАВИТЕЛЕЙ ОСНОВНЫХ ЭТНОСОВ КАЗАХСТАНА ЧЕРЕЗ ПРИЗМУ КАЗАХСТАНСКОЙ МОДЕЛИ МЕЖЭТНИЧЕСКОГО СОГЛАСИЯ

МРНТИ 03.61.00                                                   https://doi.org/10.51943/2710-3994.2022.2.74 А.Т. Абдулина* IDИнститут истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова. Казахстан, Алматы. *Корреспондирующий автор E-mail: abd_aksunkar@mail.ru (Абдулина) Аннотация. В суверенном Казахстане проводится целенаправленная государственная политика по формированию единого казахстанского народа на основе единой казахстанской идентичности при сохранении языкового и культурного плюрализма. Этнополитика укрепляет межконфессиональное и межэтническое согласие как основу национальной безопасности. Государственная политика развития казахского языка, миграционные и демографические процессы привели к утверждению общей тенденции в области системы образования на постепенное увеличение числа учащихся и школ с казахским языком обучения. Представители крупных этносов Казахстана также имеют возможность получать среднее образование на родных языках, однако нарастает процесс сокращения национальных школ, вызывающий недовольство среди многих этносов. В ходе этноязыковых процессов наблюдается формирование биязычного социально-коммуникативного пространства с преобладанием казахского и русского языков. Однако наличие противоречий в языковой сфере, национально-языковой неудовлетворенности со стороны некоренных этносов остается главным конфликтогенным фактором в республике. В области СМИ с русским языком начал конкурировать казахский язык, имеющий весомый политический ресурс, однако необходимо расширить права этнических меньшинств на доступ к СМИ, вещающим на их родных языках. Большую работу по сохранению и развитию этнических культур проводит Ассамблея народа Казахстана и региональные и национальные культурные центры. Ключевые слова: Ассамблея народа Казахстана, идентичность, культура, толерантность, этнос, этнополитика, язык.


ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭТНОДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕРДІҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ (ХХ ғ. 20-30 жж.)

ISSN: 2710-3994 Volume 2 Number 30 (2022) 19-33 https://doi.org/10.51943/2710-3994.2022.2.75  ҒТАМР 05.31 А.С. Әділбаева¹ , Т.У. Жақыпова ²* ¹Alikhan Bokeikhan Universiti. Қазақстан, Семей;²Семей медициналық университеті. Қазақстан, Семей. *Автор-корреспондент E-mail: aigulmalika@mail.ru (Әділбаева), tdzhakipovaі@mail.ru (Жақыпова) Аңдатпа. Мақаладағы зерттеу жұмысы 1920-30 жылдары аралығындағы Шығыс Қазақстандағы этнодемографиялық үдерістерді зерттеуге арналған. Зерттеу барысында этнодемографиялық өзгерістердің аспектілері, ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы Қазақстандағы саяси жағдайлар және оның этнодемографияға әсері мен өзгерістері, депортацияланған этностардың саяси тұрмыс жағдайы, өлкедегі этномәдени дамудың барысы мен бағыттары және Қазақстан мәдениетіндегі этностардың орны саралана қарастырылады. ХХ ғасырдың 20-30 жылдар саяси оқиғалар мен науқандарға толы. Азаматтық соғыс кезінде олардың жағдайына наразылықтарға қарамастан, салықты елемеу және әскердің есебінен армияда болатын барлық азық-түлікті тәркілеу қосылды. Мақалада демографиялық процестерді зерттеу ерекшеліктері, популяция құрылымы, орналасуы мен маңызы қарастырылады. 1930 жылдардағы саяси өзгерістер Шығыс Қазақстан облысы халқының әлеуметтік-демографиялық дамуына елеулі әсер етті. Жергілікті халық саны азайды, бірақ халық санының өсуі басқа ұлттардың есебінен болды. Кең көлемді мұрағаттық материалдарға сүйене отырып, 1930 жылы Семей мен Шығыс Қазақстан облыстарына қоныс аударған халықтардың тарихы зерттелген. Зерттеуде 30-шы жылдардағы ашаршылықтың аймақ тұрғындарының демографиялық жағдайына әсері мұрағат құжаттары мен мерзімді басылымдарды, ғылыми зерттеулерді қолдану арқылы. сондай-ақ, демография ғылыми-теориялық мәселелері қарастырылған. Түйін сөздер: Шығыс Қазақстан, саясат, ұйым, ұлт, шекара, халық, аймақ, этнос, жер аудару, көші-қон.


О ДВУХ ЭТАПАХ ИСТОРИИ БУДДИЗМА В ЮГО-ВОСТОЧНОМ КАЗАХСТАНЕ ДОМОНГОЛЬСКОГО ПЕРИОДА

ISSN: 2710-3994
 Volume 2 Number 30 (2022) 34-50
 МРНТИ 03.41.91 
 Е.Ш. Акымбек¹* , Г.Р. Мухтарова² , Б.А. Железняков1 
 1Институт археологии им. А.Х. Маргулана, Казахстан, Алматы;
 ²Музеи-заповедник «Есик», Казахстан, Есик. 
 *Корреспондирующий автор
 E-mail: eraly_a@mail.ru (Акымбек), railovna@mail.ru (Мухтарова), boriszheleznyakov@mail.ru (Железняков). 
 Аннотация. Буддизм – первым из мировых религий проник в западный регион Центральной Азии, в регион Шу-Иле – в поздней античности (V–VI вв). Был представлен вплоть до XVII–XIX вв. ойратским ламаизмом. То есть, на протяжении полутора тысячелетий с перерывами был представлен в регионе. Изучение истории распространения на этой территории буддизма насчитывает более полутора веков. Единичные находки свидетельствуют о раннем (VII-VIII вв.) распространении буддизма. В Каялыке был исследован буддийский храм XIII в. На протяжении VIII–X вв. буддизм в Шуской долине был весьма распространен, благодаря поддержке местной общины из второго центра мирового буддизма – монастырских братств Восточного Туркестана. Статья подводит итог последним результатам изучения отдельных буддийских артефактов из долины Шу и городища Талгар, производится систематизация данных интеграция в известную историю буддизма всего запада Центральной Азии. 
Ключевые слова: Шу, Иле, буддизм, раннее средневековье, карлуки, кидани, городище, Шелковый путь.


МОБИЛИЗАЦИЯ ЛЮДСКИХ И МАТЕРИАЛЬНЫХ РЕСУРСОВ КАЗАХСТАНА НА ОБОРОНУ СССР

ISSN: 2710-3994 
Volume 2 Number 30 (2022) 51-68 
МРНТИ 03.20.00
 К.С. Алдажуманов¹* , К.З. Кыпшакбаев² 
¹Институт истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова, Казахстан, Алматы; 
²Высший колледж университета «Болашак», Казахстан, Кызылорда. 
 *Корреспондирующий автор
 E-mail: kaidar.aldazhum@mail.ru (Алдажуманов) 
 Аннотация. В статье рассматриваются проблемы мобилизации людских и материальных ресурсов Казахстана в условиях военного времени. По выявленным данным, в годы войны 1941-1945 годов 24% населения республики было мобилизовано на оборону СССР и в Трудовую армию. Как показывает анализ документов, перестройка народного хозяйства на военные рельсы был осуществлен с июля 1941 г. по июль 1942 г. За это время в республике было размещено более 1600 эвакуированных предприятий, 142 из них начали давать продукцию военного предназначения. Была перестроена работа всех наркоматов, а также транстпортной системы. В статье также рассматривается мобилизация ресурсов сельского хозяйства. В 1941-1942 гг. в республике была расширена площадь посевных культур. Кроме того в статье показана деятельность общественных органов по оказанию добровольной помощи фронту, по сбору средств на постройку танковых колоны, авиаэскадрилий и другой техники. В входе исследование авторы пришли к выводу о том, что в годы войны все ресурсы Казахстана были мобилизованы на оборону СССР. Из 1 млн 367 тысяч, воевавших на фронтах войны казахстанцев каждый второй остался на полях битвы. 700 тысяч казахстанцев работали в трудовой армии (из них 200 тысяч казахов). Большинство из них трудились за пределами республики. 
Ключевые слова: война, мобилизация, эвакуация, трудовая армия.


АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ПОЛЯКТАРДЫҢ ҚУҒЫН-СҮРГІНГЕ ҰШЫРАУ ТАРИХЫ

ҒТАМР 03.20.00 
Р.А. Бекназаров*, Г.К. Кушкарова,Ж.Б. Бақтығали
Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Қазақстан, Ақтөбе.
*Автор корреспондент
E-mail:r.beknazarov@gmail.com (Бекназаров), gulmira-alihan@mail.ru (Кушкарова), baktygali1999@list.ru (Бақтығали)
Аңдатпа. Мақалада Қазақстан аумағына ХХ ғасырдың 30–40 жылдары депортацияланған поляктар туралы, оның ішінде Ақтөбе облысына күштеп қоныстандырылған поляктар тарихына алғаш рет тарихи-сараптамалық талдау жасалады. Авторлар депортация және қоныстандыру процестерінің жүргізілу барысына сипаттама бере келе, Ақтөбе облысы бойынша статистикалық-салыстырмалы талдаулар жасады. ХХ ғасырдың 30 жылдары әлемдік державалар арасында қайтадан территорияға байланысты шиеленістер туындай бастайды, сол кезеңде шекаралық аймақтарда орналасқан халықтар жер аудару, күштеп қоныстандыру саясаттарының құрбаны болды. Әсіресе, Батыс Украина мен Батыс Белоруссиядан неміс және поляк халықтарын жер аудару қарқынды жүргізілді. Ақтөбе облысына қоныстандырылған поляктарға жасалған іс-шаралар, еңбекпен түзету жұмыстарының іске асуы, түрлі саяси істерге белсене қатысуы мен кейін осы елдің азаматы ретінде партиялық істерге, тың игеру жұмыстарына белсене араласуы көрсетілген. Қазіргі таңда жалпы Қазақстан бойынша 50 мыңнан астам поляктар өмір сүруде.  
Түйін сөздер: депортация, Польша, поляктар, қуғын-сүргін, репрессия, қоныс аударту, жер аудару, делегатура.


ОТАНДЫҚ ТАРИХШЫЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АСА МАҢЫЗДЫ ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАРДЫ ҚАБЫЛДАУЫ МЕН БАҒАЛАУЫ (ӘЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ БОЙЫНША)

ISSN: 2710-3994 
Volume 2 Number 30 (2022) 81-95 
 ҒТАМР 03.20:03.29 
 Д.А. Жұмағалиев* , З.Қ. Арынова 
 ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институты. Қазақстан, Нұр-Сұлтан. 
 *Автор корреспондент 
E-mail: darhanbai@mail.ru (Жұмағалиев), z_k_71@bk.ru (Арынова). 
Аңдатпа. Мақалада отандық тарихшылардың Қазақстан тарихындағы аса маңызды тұлғаларды қабылдауы мен бағалауы мәселелері зерттеледі. Жұмыс Қазақстан тарихының әртүрлі мәселелері бойынша мамандар арасында жүргізілген социологиялық сауалнамаларының нәтижелерін зерттеуге негізделген. Бұл зерттеу Қазақстандағы қазіргі тарих ғылымын қалыптастыру тұжырымдамасын әзірлеу мақсатында ұйымдастырылған жобаның бір бөлігі болып табылады. Зерттеуге тапсырыс беруші Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты, ал жобаны орындаушы – ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институты қызметкерлерінің арнайы жұмыс тобы. Зерттеу респонденттерден арнайы сауалнама сұрақтарына жауап алу арқылы жүзеге асырылды, оның негізгі мақсаты Қазақстандағы тарих ғылымының жағдайын зерттеу болды. Алынған деректер негізінде республикалық маңызы бар Нұр-Сұлтан және Алматы қалалары мамандарының Қазақстан тарихында мейлінше оң рөл атқарған тарихи тұлғалар туралы пікірлеріне талдау жасалды. 
Түйін сөздер: тарих, тарихи сана, тарихнама, Қазақстан, шетелдік зерттеушілер, замануи концепциялар, отандық ғалымдар, тарихи тұлғалар, пәнаралық байланыстар.


БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕЙІНГІ САРМАТ МӘДЕНИЕТІНЕ ТӘН ЖЕРЛЕУ ҒҰРПЫ

ISSN: 2710-3994 
Volume 2 Number 30 (2022) 96-106 
 ҒТАМР 03.41.91 
 Қ.А. Жамбулатов* 
 Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты. Қазақстан, Алматы. 
 *Автор-корреспондент 
E-mail: kairo_88@inbox.ru (Жамбулатов) 
 Аңдатпа. Мақалада қазіргі Батыс Қазақстан аумағында б.д. ІІ ғ. екінші жартысы – IV ғ. аралығында өмір сүрген көшпелі халыққа тән жерлеу салтын сипаттайтын статистикалық мәліметтер келтірілген. Іріктемеге барлығы екі жүзден астам нысан есепке алынды. Жайық өзенінің бойы мен Мұғалжар маңында орналасқан кейінгі сармат мәдениеті ескерткіштерінің өңірлік ерекшеліктерінің бар екендігі байқалады. Бұл ерекшеліктердің қатарына қорым ішінде «П» және «батпантас» («гантель») тәрізді бірегей нысандардың кездесуі, жерлеу ғұрпының бірнеше түрлерінің таралуы жатады. Дегенмен, аталған екі өңірдегі кейінгі сармат ескерткіштерінде де қос өңірге ортақ қасиеттер сақталған. Олардың қатарына: қабір шұңқырының пішіні, жерленген адамның басын солтүстік секторге қарату, бас сүйек деформациясы және т.б. жатады. Атап айтқанда, Батыс Қазақстанның барлық аумағында таралған жерлеу салты, атап айтқанда, қабір шұңқырларының пішіні, жерлеу мүлкі және т.б. ерекшеліктері ортақ, әрі біртұтастыққа ие. Бұл нысандар нақты бір жерлеу салты, діни-ғұрыптық жерлеу немесе тек діни мақсатта қолданылған. 
 Түйін сөздер: Батыс Қазақстан, кейінгі сармат кезеңі, қорым, «батпантас», жерлеу салты.


ӘЛИХАН БӨКЕЙХАН, АХМЕТ БАЙТҰРСЫНҰЛЫ ЖӘНЕ «ҚАЗАҚ» ГАЗЕТІНІҢ ФЕНОМЕНІ

ISSN: 2710-3994 
Volume 2 Number 30 (2022) 107-118 
 ҒТАМР 03.00.20 
 Жүсіп Сұлтан Хан¹ , М.М. Қозыбаева²*
¹Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «Алаш» ҒЗИ. Қазақстан, Нұр-Сұлтан; 
² Нұр-Сұлтан қаласындағы Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты филиалы. Қазақстан, Нұр-Сұлтан. 
 *Автор-корреспондент 
E-mail: prahacz2002@gmail.com (Жүсіп), koz.mahabbat_85@mail.ru (Қозыбаева). 
Аңдатпа. Мақалада авторлар «Қазақ» газетінің маңызды қоғамдық-саяси орган ретінде қалыптасуына Әлихан Бөкейхан мен Ахмет Байтұрсынұлының ықпалы туралы мәселе көтереді. Орынборда 5 жыл бойы А. Байтұрсынұлының редакторлығымен шығып тұрған тұңғыш жалпыұлттық «Қазақ» газеті қазақ өлкесінің қоғамдық-саяси, Ресей империясының ішкі істері мен халықаралық жағдай, оқу-ағарту, ғылым, көшпелі де отырықшы мал және егін шаруашылықтары, мәдениет, тіпті адам құқы, әйел теңдігі салаларын түгел қамтыған әмбебап мерзімді басылымға айналып, 1913-1918 жылдар бойы бүкіл Қазақ даласының қоғамдық пікіріне жалғыз өзі үстемдік орнатты. Зерттеушілердің пікірінше, «Қазақ» газеті мен «Алаш» қайраткерлері қазақ қоғамында «мәдени ренессанс» жасады, заманауи қазақ мемлекетін құрды. Тұңғыш жалпыұлттық әрі халықаралық «Қазақ» газетінің қазақ халқы мен қазіргі Қазақ мемлекеті алдындағы өшпес тарихи рөлі мен маңызын асыра бағалау мүмкін емес. 
Түйін сөздер: «Алаш» қозғалысы, «Қазақ» газеті, ұлттық идея, Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, мәдени реннесанс, ұлттық автономия, кеңес өкіметі.


THE REPRESSIVE POLICY OF THE SOVIET GOVERNMENT TOWARDS EUROPEAN EMIGRANTS

ISSN: 2710-3994 
Volume 2 Number 30 (2022) 119-132 
 IRSTI 03.09.55 
 R. Zakarya 
 Ch.Ch. Valikhanov Institute of History and Ethnology, Kazakhstan, Almaty. 
 *Corresponding author 
E-mail: krzakarya@gmail.com (Zakarya Rakhmetolla) 
Abstract. Since the 1930s, due to external political circumstances, the party's attitude towards foreign emigrants has changed. The possibility of spreading anti-Soviet propaganda among the peoples or carrying out sabotage caused the need for a "purge" among emigrants. Before the beginning of the "Great Terror", the procedure for arresting foreigners was somewhat different from the procedure for arresting Soviet citizens: for each such arrest or search, the sanction of the People's Commissar of Internal Affairs or his deputy was required. They also determined the jurisdiction of the case and sent them either to the court, or to the tribunal, or to the Military College. If, as a measure of social protection, expulsion abroad was supposed to be decided by a Special meeting, then it was preferable to do without arrest at all. The "Great Terror" left little of these rules: coordination with Moscow during arrests and searches was no longer required. Political emigrants became hostages of the Soviet system, Soviet politics, they were isolated, they were under vigilant control, they were "dissolved" in society. 
Key words: USSR, repression, foreigners, politics, anti-imperialism.


АКАДЕМИК МАНАШ ҚОЗЫБАЕВ ЖӘНЕ ЭТНОС ТАРИХЫНЫҢ ГЕНЕЗИСТІК МӘСЕЛЕЛЕРІ

ISSN: 2710-3994 
Volume 2 Number 30 (2022) 133-142 
 ҒТАМР 03.20.00 
А.Ғ. Ибраева¹ , А.С. Темирханова²* , Т.С. Садықов² 
 1М. Қозыбаев атындағы СҚМУ, Қазақстан, Петропавл; 
 2Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Қазақстан, Нұр-Сұлтан. 
 *Автор-корреспондент 
E-mail: akmaral1971@mail.ru (Ибраева), asema_sko@inbox.ru (Темирханова), sadykov_ts@enu.kz (Садықов). 
Аңдатпа. Мақалада қазіргі кезеңдегі гуманитарлық ғылымдар жүйесінде этнос жəне этногенез теорияларын зерттеудің мəселелерін, этникалық зерттеулердегі негізгі методологиялық əдістемелерін талдаған ізденістерді жүйелейді. Сонымен қатар аталған мақалада этнос, этногенез, этникалық тарихқа көңіл бөлінеді. Этнос ұғымы, оның пайда болуы, рөлі, тарих процесінде дамуы әлі күнге дейін ғылымда біржақты түсінік жоқ екені белгілі. Əр этностың өмір сүруі мен одан əрі дамуы көп жағдайда басқа этностармен өзара тығыз байланыста болған. Академик Манаш Қабашұлы Қозыбаев қазақ тарихында қандай мəселесі болмасын жан-жақты зерттеген. Әсіресе қазақ халқының шығу тегі мен мемлекет болып қалыптасу тарихы туралы аса қажетті зерттеулерінің маңызы зор. Тарих теориясының негізін қалаған ғалым-зерттеуші әлі де айтары мол еді. Біздің пікірімізше, ғалымның шəкірттері мен артында қалған ұрпағы қазақ тарихын одан да биік деңгейге көтереді. 
Түйін сөздер: Манаш Қозыбаев, академик, этнос, ұлт, тарих, тұлға, концепция, этногенез, теория, қазақ.
1 2 Next