Electronic magazine "edu.e-history.kz" № 1(21), 2020

В данной статье рассматриваются вопросы социальной активности в казахстанском Прииртышье 80-е годы ХХ века, в частности изучены методы, которые использовали активисты «зеленого движения региона» для достижения своих целей. Телеономия настоящего исследования свидетельствует о том, что вопросы устойчивого развития являются для современности показателем уровня социальной и экологической безопасности, а изучение опыта прошлого позволит успешно решать задачи настоящего и будущего. Авторы на основе анализа источников, материалов архива и периодической печати, выявили и классифицировали методы, тактику экологов региона. В ходе изучения деятельности экологических организаций региона была установлена их зависимость от историко-политических условий. В целом, такие методы, как свидетельствование, гражданское неповиновение, прямые акции, привлечение общественного внимания, использование правовых механизмов в некоторой степени способствовали сохранению и улучшению экологической ситуации Прииртышья. В настоящее время активность региональных, местных экологических движений Казахстана практически отсутствует, но через повышение уровня экологической грамотности населения возможно активизировать гражданское общество регионов.

Мақала М. Жұмабаевтың тергеу ісіндегі құжаттық материалдар негізімен жазылған. Ақынның өмірінің соңғы жылдарында оған жасалған қиянат режимнің соншалықты қатыгез бейнесінің көрінісі болып табылады. Советтік идеологиялық аппарат ұлы ақынды ақтауға байланысты шығармашылықтағы зиялылар тарапынан түскен ұсыныстарды социалистік тарихтың соңғы кезеңінде де қараудан бас тартты. Тек 1989 жылы, яғни советтік жүйенің ыдырау қарсаңында ғана М. Жұмабаевтың шығармашылық мұрасы оқырманның қолына тиді.

The urgency of a theme of researchcaused by necessity of development of historiographical aspects of actual problems of history of Kazakhstan, and for objective reconsideration of many pages of Kazakh-Russian relations in ХVI-ХVIII centuries from positions of new methodological approaches in a domestic historical science. As one of modern conceptual installations in studying history of Kazakhstan the withdrawal from consideration of historical processes in a vein of exclusively “Russian” and “Soviet” history and the set ideological imperatives that was characteristic for the Soviet historiography of problems of Kazakh-Russian relations. In conditions of independence of Republic of Kazakhstan on the foreground, only left insufficiently known and not studied aspects of this difficult and inconsistent problem. Studying of historical experience of mutual relations of two neighbor nations has as well a political urgency for definition of prospects of cooperation of Republic of Kazakhstan and Russia in new political and social-cultural conditions of independent existence. Keywords: historiography, empire, colonization, commercial relations, diplomacy.

Мақалада көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, автономиялы Қазақ Республикасы Орталық Атқару Комитетінің тұңғыш төрағасы Меңдешев Сейітқали Меңдешұлының қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі талдауға алынады. С. Меңдешев – кеңес дәуіріндегі қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы мен дамуына үлес қосқан бірегей тұлға, қазақ жерінің тұтастығын қалпына келтіру жолында және кеңестік билік органдарын қазақтандыру жолында, қазақ ағарту және ғылым салаларының негізін қалауға ерен еңбек сіңірген қайраткер. С. Меңдешев 1903-1916 жылдары Бөкей Ордасы қазақтарының арасында ағартушылық бағыттағы үгіт-насихат жұмыстарын жүргізіп, қазақ оқығандарының астыртын ұйымына жетекшілік жасады. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісіне қатысты. 1917 жылғы Ақпан төңкерісінен кейін Хан Ордасында революциялық бағыттағы үгіт-насихат жұмыстарымен айналысып, Бөкей губерниясы қазақтарының І съезін ұйымдастырушылардың бірі болды. 1920 жылдан бастап 1925 жылға дейін қатарынан 4 рет ҚазОАК төрағасы болып сайланып, кеңестік қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы мен дамуына өлшеусіз үлес қосты. 1920-1921 ж. Қазақ даласында орын алған ашаршылық кезінде Аштыққа қарсы күрес комиссиясын ұйымдастырып, халықты аштықтан құтқару үшін еңбек сіңірді. Қазақ жерлерін бір республикаға біріктіру жолында үлкен еңбек атқарды. Мақалада С. Меңдешевтің өмірі мен қызметінің маңызда тұстары бұрын ғылыми айналымға тартылмаған архив құжаттары мен тың материалдар негізінде талдауға алынған. Түйін сөздер: Меңдешев, Қазревком, Қазобком, Қазөлкеком, ашаршылық, топшылдық, меңдешевшілдік, жергіліктендіру, қазақтандыру, ұлт саясаты.

В современном мире международные организации играют вполне самостоятельную роль и воздействуют не только на государства, но и на современный мировой порядок в целом. Поэтому им принадлежит особая роль в решении общемировых проблем. Можно вполне рассматривать ислам как глобальный политический актор и Организацию Исламского Сотрудничества (ОИС, до 2011-го года Организация Исламская Конференция) как основной механизм современной мировой деятельности исламского мира. ОИС и ЕС активно сотрудничают по разным общим проблемам как: борьба с терроризмом, конфликты на Ближнем Востоке, включая арабо-израильский конфликт и конфликты в Сирии, развитие гуманитарной помощи и межкультурная толерантность. ОИС и ЕС рассматривают эти вопросы на совместно организованных форумах, симпозиумах, на заседаниях в рамках ООН. Ключевые слова: Организация Исламского Сотрудничества, Европейский Союз, сотрудничество.

Мақалада 1917 жылы Ресейдің ұлттық аймақтарының қоғамдық-саяси өміріне елеулі өзгеріс әкелген Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына сайлауы науқанының барысы Шығыс Қазақстан мысалында жан-жақты қарастырылған. Құрылтай жиналысына сайлау науқаны тұсында Қазақстанның шығыс өңірі қоғамының саяси мәні бар әлеуметтік мақсат-міндеттер мен ұлттық сипаттағы мүдделерді Алаш қозғалысы қайраткерлерінің белсенді қызметі арқылы жүзеге асыру әрекеттері талданған. Бұл зерттеулік мақала әртүрлі санаттағы деректер кешені арқылы дәйектеліп, тарихи тұрғыдағы ұстанымдар негізінде жазылған. Түйін сөздер: Ақпан төңкерісі, Бүкілресейлік Құрылтай жиналысы, Уақытша Үкімет, Алаш қозғалысы, Шығыс Қазақстан, қазақ қоғамы, сайлау

Маңғыстау өңірі өзінің географиялық орналасуы жағынан орталықтан оқшау жатқан аудан болатын. Сондықтан бұл өңірмен қатынасу ауыр болды. Орталық қалалармен қатынасу тек Каспий теңізі арқылы ғана жүзеге асты. Оның өзі де тек жаз айларында ғана еді. Ал өңірдің ішінде тек қана түйе көлігі пайдаланылды. Халықтың орналасуы да су көздеріне байланысты. Елуінші жылдардың екінші жартысында еліміз мұнай көздерін ашу үшін Маңғыстау түбегінде іздеу-барлау жұмыстарын жүргізе бастады. Нәтижесінде, 1961 жылы Жетібай мен Өзенде мұнай бұрқағы атқылады. Мамандар бұл өңірде мұнайдың мол қоры бар деген болжам жасады. Ендігі жерде осы өңірдегі мұнай көздеріне барлау-бұрғылау жұмыстарын одан әрі жүргізіп, өндірілген мұнайды орталыққа тасып алу қажеттілігі туды. Сол себепті темір жол салу керек деген шешімге келді. Үкімет бұл міндетті төрт жыл ішінде атқарып шықты. Мақалада осы теміржол құрылысының тарихы сөз болады. Түйін сөздер: Маңғыстау түбегі, Қайдақ, Маңғышлақ, Форт-Шевченко, Ақтау, Мақат, Гурьев, темір жол құрылысы, еңбек озаттары т.б.

В статье рассматривается вопрос о времени смерти и месте захоронения правителя Казахского ханства первой половины XVI в. Касым-хана. Автор приводит существующие в исторической литературе различные мнения, относительно датировки смерти Касым-хана и сравнивает их с данными исторических источников. В заключении сделан вывод, что великий казахский правитель Касым-хан Жанибекулы умер в начале 1521 г. и был похоронен в городе Сарайчик, расположенном на правом берегу реки Яик. В работе обращается также внимание на значение Сарайчика в истории Улуса Джучи. Ключевые слова: Касым-хан, Казахское ханство, Сарайчик, Ногайская Орда, хан, казахское государство

Мақалада ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы ұжымдастыру науқанына қатысты деректер қоры қарастырылады. Әсіресе, Қазақстанның шығыс аймағында аталған науқанның іске асырылу үрдісі мен механизмдері деректік негізде сипатталған. Ұжымдастыру науқаны аясында іске асырылған тәркілеу саясаты мен одан туындаған факторлардың басты дереккөзі – мұрағат құжаттары мен ғылыми құжаттық жинақтар болып табылады. Сондай-ақ, оқиға куәгерлерінің естеліктері мен әдебие мемуарлық еңбектердің де мәселенің мәнін ашуда деректік құндылығы айрықша. Шығыс Қазақстандағы ұжымдастыру саясатының көріністері республикалық және өңірлік мұрағат қорларындағы құжаттарда молынан ұшырасады. Әсіресе, Семей қаласындағы аймақтық мұрағат қорларында ұжымдастырудың өңірлік ерекшеліктері мейлінше кеңінен қамтылған. Сондықтан да, ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы саяси үрдістерге қатысты құжаттар кешенді деректанулық зерттеулерді қажет етері сөзсіз.

Великий Шелковый путь сыграл важнейшее значение в развитии человеческой цивилизации. В его развитии немалая роль принадлежала как Китаю, так и тюркоязычным народам. В настоящее время возникла необходимость интеграции усилий стран расположенный в зоне Великого Шелкового пути в различных сферах, включая социально-гуманитарную сферу. В статье рассматриваются различные аспекты сотрудничества Казахстана, Кыргызстана, Туркменистана и Узбекистана с Китайской Народной Республикой. Также анализируются такие аспекты проблемы как сотрудничество в сфере образования, культуры, науки и рассматриваются перспективы расширения контактов. Ключевые слова: КНР, Казахстан, Кыргызстан, Туркменистан, Узбекистан, социально-гуманитарная сфера, Один пояс - один путь.