Мақалада екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы кеңестік дін саясаты қарастырылады. Посткеңестік тарихнамада ғылыми ой-тұжырымдардың әртүрлілігі аталған кезеңде Кеңес өкіметінің дін саласындағы саясатының шынайы сипаты мен мәнін тереңірек зерттеп, талдауға итермеледі. Автор ХХ ғасырдың 20-жылдарының соңында діни мекемелерге қатысты қатал да ашық шабуылға көшкен кеңестік биліктің саясаты, соғыс жылдары, шынымен, жұмсарды ма және солай болған күнде оның негізгі себептері қандай және оны, кейбір зерттеушілер көрсеткендей, түбірлі бетбұрыс деуге негіз бар ма деген сұрақтарға жауап береді. Автор посткеңестік, батыстық зерттеушілердің ой-тұжырымдарын салыстырып, сонымен бірге мұрағат қорларындағы бірқатар ғылыми айналымға енбеген құжаттарға негізделіп, екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Кеңес өкіметінің дінге қатысты саясатының сипаты өзгеріп, ішкі және сыртқы факторларға байланысты уакытша жұмсару байқалғанымен, түбірлі бетбұрыстың орын алмағаны туралы қорытынды жасайды.
Түйін сөздер: діни ұйымдар, екінші дүниежүзілік соғыс, сталиндік саясат, жазалау шаралары, кеңес-германдық үгіт-насихат, діни өрлеу
Аннотация: В статье рассматриваются дискуссионные вопросы латинизации казахского языка в 1920-е годы в республике. Споры и дискуссии сторонников и противников реформирования казахского алфавита отражали сложившиеся в обществе взгляды и оценки латинизации письменности как важной составляющей национальной политики большевиков. Сторонники реформирования («латинисты»), выступая за унификацию письменности народов СССР посредством латинизации, апеллировали лозунгами «культурной революции» и связывали эти процессы с задачами коренизации аппарата. Противники латинизации («арабисты») обосновывали свое мнение принадлежностью казахов к мусульманскому миру; перевод алфавита на латинскую основу рассматривался ими как попытка духовной изоляции казахов от исламской цивилизации. Однако как реформаторы, так и противники латинизации были едины во мнении отказа от кириллического письма, поскольку сохранение национальных алфавитов на основе кириллицы у народов СССР ассоциировалось с их колониальным прошлым, с политикой русификации и христианизации, проводимой самодержавием.
Аңдатпа: Бұл мақала Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған жылдарындағы ұйымдастырылған дүниежүзі қазақтарының құрылтайларының құрамдас бөлігі болып табылатын шетелдегі қазақтардың «кіші құрылтайларының» тарихи маңызы мен өту барысын зерттеуге бағытталған. Зерттеу жұмысы Еуропа қазақтарының құрылтайларының ұйымдастырылуы мен жүзеге асуының қысқаша тарихы мен олардың Дүниежүзілік құрылтайлармен тарихи сабақтастықтарын талдайды. Сонымен қатар, автор мақала соңында осы кіші құрылтайларға өзіндік тарихи бағасын береді.
Аңдатпа: Бұл мақала Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған жылдарындағы ұйымдастырылған дүниежүзі қазақтарының құрылтайларының құрамдас бөлігі болып табылатын шетелдегі қазақтардың «кіші құрылтайларының» тарихи маңызы мен өту барысын зерттеуге бағытталған. Зерттеу жұмысы Еуропа қазақтарының құрылтайларының ұйымдастырылуы мен жүзеге асуының қысқаша тарихы мен олардың Дүниежүзілік құрылтайлармен тарихи сабақтастықтарын талдайды. Сонымен қатар, автор мақала соңында осы кіші құрылтайларға өзіндік тарихи бағасын береді.
Аңдатпа: Мақалада VII ғасырдағы және одан кейінгі кездердегі Сюань Цзанның «Да Тан Сиюйцзи», Дао Суанның «Шицзя фанчжи», Оу Янсюдің «Жаңа Тан кітабы. Батыс өңір баяны», Ибн Хордадбехтің «Китаб әл-масалик уа-л-мамалик», Кудама ибн Жафардың «Китаб әл-хараж» және «Худуд әл-ʻалам»және Йақұл әл-Хамауидің «Муʻжам әл-булдан» қатарлы қытай және мұсылман авторларының деректері негізінде ерте және ортағасырлардағы Қазақстанның оңтүстік бөлігіндегі, әсіресе, Испиджаб және оның төңірегіндегі қалалар мен олардың орны, тарихы, арақашықтығы зерттелген.
