Аңдатпа. Осман империясының тарихында ХІХ ғасыр «Реформалар ғасыры» деген атпен тарихқа енді. Империя өзінің бұрынғы күш-қуатын қайта тіктеп, заманауи саяси-тарихи процеске ілесуге тырысты. Басты себеп, империя көп салада өзімен алыс-жақын тұрған еуропалық империялардан артта қалып қойды. Империяда саяси, экономикалық және әлеуметтік дағдарыс орын алып, ол құлдыраудың басты факторына айналды. Орта ғасырларда онымен тікелей санасып отырған еуропалық империялар енді оны басып озды. Мұндай дағдарыстан шығудың жолы – халықаралық деңгейде қабылданатын мемлекеттік реформалар болды. Солардың бірі – Танзимат реформалары еді. Танзимат реформаларының жүзеге асырылуына Мұстафа Решид пашаның саяси ықпалы өлшеусіз болды. Реформа негізінен батыстық үлгіде қабылдануы тиіс боды. Ұсынылып отырған ғылыми мақалада, Осман империясында Танзимат реформаларының қабылдануында еуропалық жүйенің ықпалы зерттеледі. Сонымен бірге, Сыртқы істер министрі болған Мұстафа Решид пашаның саяси қызметі қарастырылады.
В статье рассматривается вопрос о времени смерти и месте захоронения правителя Казахского ханства первой половины XVI в. Касым-хана. Автор приводит существующие в исторической литературе различные мнения, относительно датировки смерти Касым-хана и сравнивает их с данными исторических источников. В заключении сделан вывод, что великий казахский правитель Касым-хан Жанибекулы умер в начале 1521 г. и был похоронен в городе Сарайчик, расположенном на правом берегу реки Яик. В работе обращается также внимание на значение Сарайчика в истории Улуса Джучи.
Ключевые слова: Касым-хан, Казахское ханство, Сарайчик, Ногайская Орда, хан, казахское государство
Abstract: The article analyzes the gravestones of the Kazakhs of Kazakhstan and Russia. The features of these structures are shown on the example of the Kazakhs of the North and South (respectively, Akmola and Turkestan regions) of Kazakhstan and Western Siberia (Russia, Omsk region). Particular attention is paid to the development of grave constructions of the Kazakhs throughout the XX century and the identification of factors that influenced changes in these structures in the specified period of time, and establishing of their types. An analysis of such structures is carried out in connection with the genealogical groups of the Kazakh ethnic group. In the southern regions of Kazakhstan, grave constructions of Kazakhs of the “Qozha” genealogical group were analyzed, in the northern part - the “Kyrgyz” genealogical group, and in the Omsk region – the “Kypchak”, “Argyn” and “Kerei” genealogical groups.
The article describes the gravestones, their location within the grave structure. It also analyzes the origin and evolution of gravestones in the nomads of the Great Steppe, in particular, among the Kazakh nomads. The work also clarified some information regarding the territorial distribution of certain types of gravestones among the Kazakhs of the Omsk region, given in the works of ethnographic researchers, as well as about the appearance of gravestones in the form of metal fences in the Kazakhs.
The study of cemeteries of various genealogical groups of Kazakhs, who live in areas of Kazakhstan that are geographically significantly remote (more than 1 thousand km) from each other, as well as outside Kazakhstan (in the Russian Federation), allowed the author to draw conclusions about the overall similarity of the structure, types of grave constructions of Kazakhs in different regions of their residence.
Мақалада екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы кеңестік дін саясаты қарастырылады. Посткеңестік тарихнамада ғылыми ой-тұжырымдардың әртүрлілігі аталған кезеңде Кеңес өкіметінің дін саласындағы саясатының шынайы сипаты мен мәнін тереңірек зерттеп, талдауға итермеледі. Автор ХХ ғасырдың 20-жылдарының соңында діни мекемелерге қатысты қатал да ашық шабуылға көшкен кеңестік биліктің саясаты, соғыс жылдары, шынымен, жұмсарды ма және солай болған күнде оның негізгі себептері қандай және оны, кейбір зерттеушілер көрсеткендей, түбірлі бетбұрыс деуге негіз бар ма деген сұрақтарға жауап береді. Автор посткеңестік, батыстық зерттеушілердің ой-тұжырымдарын салыстырып, сонымен бірге мұрағат қорларындағы бірқатар ғылыми айналымға енбеген құжаттарға негізделіп, екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Кеңес өкіметінің дінге қатысты саясатының сипаты өзгеріп, ішкі және сыртқы факторларға байланысты уакытша жұмсару байқалғанымен, түбірлі бетбұрыстың орын алмағаны туралы қорытынды жасайды.
Түйін сөздер: діни ұйымдар, екінші дүниежүзілік соғыс, сталиндік саясат, жазалау шаралары, кеңес-германдық үгіт-насихат, діни өрлеу
Аннотация: В статье рассматриваются дискуссионные вопросы латинизации казахского языка в 1920-е годы в республике. Споры и дискуссии сторонников и противников реформирования казахского алфавита отражали сложившиеся в обществе взгляды и оценки латинизации письменности как важной составляющей национальной политики большевиков. Сторонники реформирования («латинисты»), выступая за унификацию письменности народов СССР посредством латинизации, апеллировали лозунгами «культурной революции» и связывали эти процессы с задачами коренизации аппарата. Противники латинизации («арабисты») обосновывали свое мнение принадлежностью казахов к мусульманскому миру; перевод алфавита на латинскую основу рассматривался ими как попытка духовной изоляции казахов от исламской цивилизации. Однако как реформаторы, так и противники латинизации были едины во мнении отказа от кириллического письма, поскольку сохранение национальных алфавитов на основе кириллицы у народов СССР ассоциировалось с их колониальным прошлым, с политикой русификации и христианизации, проводимой самодержавием.
