Мақалада ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы ұжымдастыру науқанына қатысты деректер қоры қарастырылады. Әсіресе, Қазақстанның шығыс аймағында аталған науқанның іске асырылу үрдісі мен механизмдері деректік негізде сипатталған. Ұжымдастыру науқаны аясында іске асырылған тәркілеу саясаты мен одан туындаған факторлардың басты дереккөзі – мұрағат құжаттары мен ғылыми құжаттық жинақтар болып табылады. Сондай-ақ, оқиға куәгерлерінің естеліктері мен әдебие мемуарлық еңбектердің де мәселенің мәнін ашуда деректік құндылығы айрықша. Шығыс Қазақстандағы ұжымдастыру саясатының көріністері республикалық және өңірлік мұрағат қорларындағы құжаттарда молынан ұшырасады. Әсіресе, Семей қаласындағы аймақтық мұрағат қорларында ұжымдастырудың өңірлік ерекшеліктері мейлінше кеңінен қамтылған. Сондықтан да, ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы саяси үрдістерге қатысты құжаттар кешенді деректанулық зерттеулерді қажет етері сөзсіз.
Мақалада 1917 жылы бүкіл Ресей кеңістігін қамтыған саяси-әлеуметтік маңызы зор саяси іс-шара - Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына сайлауы қарсаңындағы Қазақстан, соның ішінде Шығыс Қазақстан мысалында ресми және бейресми санаттардағы ұйымдардың өлкедегі саяси билік жүйесінің өзгеріс динамикасын түзуге қатыстылығын талдап көрсету басты мақсат ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, Құрылтай жиналысына сайлау науқаны тұсында қазақ қоғамының саяси және әлеуметтік мүдделерді күн тәртібіне шығару мәселесіне қатысты атқарған тарихи қызметі деректік негізде баяндалады.
Қазақстандағы Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттар сайлауын өткізуге байланысты туындаған жан-жақты сипаттағы көріністері тақырыптың зерттеулер, Семей қаласындағы аймақтық мұрағат қорларында сақталған құжаттар және сол кезеңдік баспасөз материалдары арқылы дәйектеледі.
Түйін сөздер: Бүкілресейлік Құрылтай жиналысы, Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Уақытша Үкімет, Алаш қозғалысы, Қазақ комитеті, Земство
Аңдатпа. Осман империясының тарихында ХІХ ғасыр «Реформалар ғасыры» деген атпен тарихқа енді. Империя өзінің бұрынғы күш-қуатын қайта тіктеп, заманауи саяси-тарихи процеске ілесуге тырысты. Басты себеп, империя көп салада өзімен алыс-жақын тұрған еуропалық империялардан артта қалып қойды. Империяда саяси, экономикалық және әлеуметтік дағдарыс орын алып, ол құлдыраудың басты факторына айналды. Орта ғасырларда онымен тікелей санасып отырған еуропалық империялар енді оны басып озды. Мұндай дағдарыстан шығудың жолы – халықаралық деңгейде қабылданатын мемлекеттік реформалар болды. Солардың бірі – Танзимат реформалары еді. Танзимат реформаларының жүзеге асырылуына Мұстафа Решид пашаның саяси ықпалы өлшеусіз болды. Реформа негізінен батыстық үлгіде қабылдануы тиіс боды. Ұсынылып отырған ғылыми мақалада, Осман империясында Танзимат реформаларының қабылдануында еуропалық жүйенің ықпалы зерттеледі. Сонымен бірге, Сыртқы істер министрі болған Мұстафа Решид пашаның саяси қызметі қарастырылады.
В статье рассматривается вопрос о времени смерти и месте захоронения правителя Казахского ханства первой половины XVI в. Касым-хана. Автор приводит существующие в исторической литературе различные мнения, относительно датировки смерти Касым-хана и сравнивает их с данными исторических источников. В заключении сделан вывод, что великий казахский правитель Касым-хан Жанибекулы умер в начале 1521 г. и был похоронен в городе Сарайчик, расположенном на правом берегу реки Яик. В работе обращается также внимание на значение Сарайчика в истории Улуса Джучи.
Ключевые слова: Касым-хан, Казахское ханство, Сарайчик, Ногайская Орда, хан, казахское государство
Abstract: The article analyzes the gravestones of the Kazakhs of Kazakhstan and Russia. The features of these structures are shown on the example of the Kazakhs of the North and South (respectively, Akmola and Turkestan regions) of Kazakhstan and Western Siberia (Russia, Omsk region). Particular attention is paid to the development of grave constructions of the Kazakhs throughout the XX century and the identification of factors that influenced changes in these structures in the specified period of time, and establishing of their types. An analysis of such structures is carried out in connection with the genealogical groups of the Kazakh ethnic group. In the southern regions of Kazakhstan, grave constructions of Kazakhs of the “Qozha” genealogical group were analyzed, in the northern part - the “Kyrgyz” genealogical group, and in the Omsk region – the “Kypchak”, “Argyn” and “Kerei” genealogical groups.
The article describes the gravestones, their location within the grave structure. It also analyzes the origin and evolution of gravestones in the nomads of the Great Steppe, in particular, among the Kazakh nomads. The work also clarified some information regarding the territorial distribution of certain types of gravestones among the Kazakhs of the Omsk region, given in the works of ethnographic researchers, as well as about the appearance of gravestones in the form of metal fences in the Kazakhs.
The study of cemeteries of various genealogical groups of Kazakhs, who live in areas of Kazakhstan that are geographically significantly remote (more than 1 thousand km) from each other, as well as outside Kazakhstan (in the Russian Federation), allowed the author to draw conclusions about the overall similarity of the structure, types of grave constructions of Kazakhs in different regions of their residence.
