Аңдатпа. Мақалада қазақстандық тувалықтардың тарихы мен олардың елімізге қоныс аудару тарихын ғылыми негізде зерделеу нысанаға алынған. Атап айтсақ, тувалықтар мемлекетінің тарихы қысқаша баяндалып, оның негізгі кезеңдері сипатталады және олардың тұрмыс-тіршілігі туралы айтылады. Яғни, тувалықтардың антропологиясы, тілі, наным-сенімі, шаруашылығы, дәстүрлі тағамдары, мәдениеті туралы баяндалады. Елімізде төзімділікті сақтау мәселесіне мемлекеттік тұрғыдан қолдау танытылуда. Осының нәтижесінде қазақ жеріне жебеу іздеп келген өзге этнос өкілдерінің қатарында тувалықтардың да өзіндік құндылықтарынан ажырап қалмай, дәстүр жалғастығы мен сабақтастық негізде ұстану көрінісі мақалада нақты мысалдар арқылы айшықталады.
Аталған еңбекте, тувалықтардың Қазақстанға қоныс аударуы, демографиялық жағдайы, мысалы 1970, 1979, 1989, 1999, 2009 жылдардағы ұлттық санақ қорытындылары бойынша динамикасы анықталады. Сондай-ақ, елімізде олардың басым бөлігінің қала тұрғындары болып табылатындығынан ақпарат беретін статистикалық мәліметтер ұсынылады.
Мақала «Қазақстан халқы» интерактивті ғылыми тарихи картасын «аналитикалық зерттеу, өзектендіру және ақпараттық қолдау» атты ғылыми жоба шеңберінде дайындалды.
Аннотация. С поэтапным вхождением Казахстана в состав Российской империи коренным образом менялась жизнь, как казахской аристократии, так и простого народа. Если представители белой кости – чингизиды в основном лишались права управления, то значительная часть населения со временем теряла права на землю. Часть султанов были привлечены к руководству низшей ступенью административной единицы – волостью. За весь период после ликвидации ханской власти ни один султан не являлся главой генерал-губернаторства или области. Рассматриваемая категория населения была немногочисленна. Ее проще было повернуть в свою сторону различными подарками, должностями, обещаниями.
Для окончательного укрепления своих позиций царскому правительству необходимо было увеличить число своих сторонников и среди коренного населения. Ограничиться султанами и другой обеспеченной категорией казахов, преданных «царю и Отечеству» было недостаточно. Беспокоила колониальную администрацию на местах и царское правительство в столице основная часть населения. Постоянно усмирять ее силой оружия или держать в страхе было довольно сложно. В некоторой степени помочь решить создавшуюся проблему могла религия. Поэтому, русская православная церковь и ее служители должны были читать проповедь не только среди переселенцев, но и привлекать в лоно своей религии иноверцев – казахов.
Статья написана в рамках выполнения научного проекта АРО8855385 «Мусульманские и православные миссионеры в Казахстане: деятельность и результаты (XIX – начало XX веков)».
Aннотация. Бывшие союзные республики СССР – ныне независимые государства: Республика Узбекистан, Кыргызская Республика, Республика Таджикистан и Туркменистан – подошли к вопросу изучения истории политических репрессий советского периода и реабилитации жертв репрессий крайне избирательно. В Узбекистане и Туркменистане отсутствует законодательство о реабилитации жертв политических репрессий советского периода. Эта ситуация также имеет негативное отношение к научно-исследовательской деятельности ученых гуманитарного профиля. В научной литературе по проблемам политических репрессий касательно казахов, проживавших в советских республиках Средней Азии, есть лишь частичное упоминание этой проблемы как актуальной для исследователей, а также отдельные фамилии репрессированных казахов. Поэтому сегодня необходимо исследование всех компонентов реабилитации, как составной части концепции национальной политики CCCР. Для определения направлений в современной национальной политике важно изучить историю и опыт репрессии и реабилитации необоснованно репрессированных людей в 20-50-е годы прошлого столетия, в том числе казахов в Средней Азии. На данном этапе актуально подвести итоги проведенных мероприятий по реабилитации и определить основные направления работы по увековечению памяти жертв политических репрессий.
Статья выполнена в рамках реализации проекта «Политические репрессии среди казахов на территории республик Средней Азии в 20–50-е годы XX века (в свете новых архивных источников)» Министерства образования и науки Республики Казахстан.
Аңдатпа. Бұл мақалада 1917 жылдың аяғы мен 1918 жылдың басында Ресей мемлекеттілігінің ыдырауы жағдайында пайда болған екі облыстық мемлекеттік билік органы – Уақытша Бүкіл қазақ-қырғыз халық кеңесі (Алаш-Орда) мен Уақытша Сібір үкіметінің өзара қарым-қатынасы қарастырылады. Ресей демократиялық федеративтік республикасы құрамындағы автономияға қол жеткізу – стратегиялық мақсаттың ортақтығымен негізделген олардың ортақ саяси мінез-құлқына объективті алғышарттардың болуы туралы қорытынды жасалады. Осы үкіметтердің әлеуетті одағының құрылмауына әкеп соқтырған кең ауқымды азаматтық соғыс жағдайында осы мақсатқа қалай, қашан және қандай нысандарда қол жеткізуге болатыны туралы мәселелер бойынша келіспеушіліктер қарастырылады.
Өзін бұрынғы Ресей империясының территориясында өмір сүрген қазақтардың үкіметі ретінде көрсеткен және дәстүрлі түрде бірнеше рет Алаш-Орда деп аталған Алашорда уақытша халықтық кеңесі және Уақытша Сібір үкіметі ұзақ өмір сүрген жоқ. Олар 1917 ж. Қазан төңкерісінен кейін пайда болды және көбіне жергілікті қауымдастықтың Ресейдің мемлекеттік билігінің күйреуіне, революциялық процестің тереңдеуі кезінде Ресейдің басына түскен жүйелік дағдарысқа реакциясы ретінде түсіндірілді. 1918 ж. қараша айының басында Алашорда мен Уақытша Сібір үкіметі Уфадағы Мемлекеттік конференцияда сайланған Уақытша Бүкілресейлік үкіметке жол беріп, тарихи аренадан кеткендігі, яғни Алашорда мен Сібір үкіметтерінің байланыстары осы мақалада баяндалады. Қазақ зиялыларының өз халқына автономия алудағы алғашқы әрекеті Алашордамен байланыстылығын осы мақаладан көруімізге болады.
Аңдатпа. Мақалада Қазақ еліне адал еңбек еткен, «Алаш» қайраткері, дәрігер Асылбек Сейітовтің «Ағарту жолында не шара қолдануымыз керек (Жазды күнгі оқытушылар курсы ашылар алдында)» атты мақаласы талданады. Автор деректанудың әдістемесін және әдістерін пайдалана отырып аталған еңбектің мазмұнын талдап, маңызын анықтайды. Тарихи деректің пайда болуын, репрезентативтілігін, фактілерінің шынайылық дәрежесін анықтайды. Асылбек Жұманұлының кеңес өкіметінің алғашқы жылдарындағы Қазақстандағы білім беру бағдарламасы жөніндегі пікірлері большевиктік биліктің ерешеліктерімен байланыстырыла көрсетіледі. Асылбектің қабылданған бағдарламалардың әрқайсысына тоқталып, олардың білім алудағы ұтымды тұстары бойынша жасаған тұжырымдары талданады. Мұғалімдердің міндеттері, біліктіліктерін көтерудің қажеттілігі, білім берудегі пәнаралық байланыстар, өлкетануды оқытудың маңызы турасындағы ойлары сараланып, баға беріледі. Алаш ардақтысының оқушының алған білімін тәжірибемен ұштастыру жөніндегі пікірлеріне ерекше назар аударылады. А. Сейітовтің жаратылыстану пәндерін оқытуға баса назар аударылуы тиістігі төңірегіндегі ойлары талданады. Пәндерді оқытуда қазақ халқының рухани мұрасын, солардың арасында ауызша деректерді кеңінен пайдалану қажеттілігі туралы пікірлері айқындалады.
