Аңдатпа. Мақала ХІХ ғасырдың ІІ жартысы мен ХХ ғасырдың басында Жетісу облысында сауда байланыстарының дамуы және оның өңір қазақтарының күнделікті тұрмыс-тіршілігіне әсері мәселесіне арналған. Облыс жерінің Қытай мемлекетімен және Орта Азия хандықтарымен шектесіп жатуы патша үкіметіне экономикалық тұрғыдан тиімді болып, сауданың дамуына ықпал еткендігі, оның өз кезегінде жергілікті халықтардың дәстүрлі шаруашылығы мен тұрмысына, облыс тұрғындарының өзара қарым-қатынасына әсері қарастырылады. Сауданың дамуы қазақтардың байырғы кәсіптерін дамытып, табыс көзіне айналдыруына ықпал етті. Малдың айырбас құралы ретінде құны артып, қолда ұсталатын мал түрлері де өзгере бастады. Тауар-ақша қатынастарының дамуы халықтың әлеуметтік теңсіздігін одан әрі арттыра түсті. Сауда өсімқорлық арқылы жүргізілді. Ресейлік, ортаазиялық саудагерлермен қоса жергілікті қазақ байлары да өсімқорлық саудамен айналысты. Қазақтар екі жақты қыспаққа, кіріптарлыққа түсті. Сауда қатынастарының дамуы халыққа экономикалық жағынан қиындықтар туғызғанымен өмірлерінде оң өзгерістер орын ала бастады. Тұрмысқа жаңа бұйымдар еніп, киімдер сапалы, күнделікті тұрмысқа ыңғайлы маталардан, жаңаша сәнмен тігіле бастады. Ішіп-жейтін тағам түрлері өзгерді. Жетісу қазақтарының күнделікті тұрмыс-тіршілігі мен қоғамдық санасы сапалы жаққа бет бұрып, жаңа қоғамдық қатынастарға бейімделе бастады. Мақалада осы және басқа да мәселелер туралы айтылады.
Аңдатпа. Әлемдік өркениетте түркі халықтарының тарихы мен қалыптастырған сан ғасырлық бай мәдениеті ерекше орын иеленеді. Еуразия төскейінде далалық әскери өнерді ерте кезден жетік меңгеріп, Ұлы Далада орын алған аса ірі саяси-тарихи процестердің басталуына ықпал еткен түркілердің осы саладағы жетістіктері ауқымды тарихты құрайды. Орта ғасырларда Еуразияда ірі саяси процестердің бастамашысы болған түркі мемлекеттері Қазақ хандығы мен Осман империясының дамуына олардың әскери қуатының жоғары деңгейде болғаны ықпал етті. Екі мемлекеттің де әскери қуаты мықты болып, ол кейіннен осы салаларда белгілі бір орталықтанған жүйе мен институт қалыптастырды. Қазақ хандығында көшпелі өмірге негізделген әскери саланың өзіндік ерекшеліктері болып, ол қазақ қоғамында Батырлар институтының қызметімен сипатталды. Ал, Осман мемлекетінде бірқатар әскери жасақтар болып, оның ішінде Янычарлар әскери жүйесінің қызметі күшті болды. Ұсынылып отырған ғылыми мақалада, Осман империясында әскери салада янычарлардың қызметі мен қазақ қоғамында батырлар институтының саяси-әскери, қоғамдық және әлеуметтік қызметі тарихи-салыстырмалы түрде қарастырылады. Қазақ қоғамындағы әскери жүйе мен түріктердің әскери саладағы ерекшеліктері зерттеледі және тақырыпқа қатысты ғылыми мәселелер талдауға түседі.
Аңдатпа. Мақалада қазақстандық тувалықтардың тарихы мен олардың елімізге қоныс аудару тарихын ғылыми негізде зерделеу нысанаға алынған. Атап айтсақ, тувалықтар мемлекетінің тарихы қысқаша баяндалып, оның негізгі кезеңдері сипатталады және олардың тұрмыс-тіршілігі туралы айтылады. Яғни, тувалықтардың антропологиясы, тілі, наным-сенімі, шаруашылығы, дәстүрлі тағамдары, мәдениеті туралы баяндалады. Елімізде төзімділікті сақтау мәселесіне мемлекеттік тұрғыдан қолдау танытылуда. Осының нәтижесінде қазақ жеріне жебеу іздеп келген өзге этнос өкілдерінің қатарында тувалықтардың да өзіндік құндылықтарынан ажырап қалмай, дәстүр жалғастығы мен сабақтастық негізде ұстану көрінісі мақалада нақты мысалдар арқылы айшықталады.
Аталған еңбекте, тувалықтардың Қазақстанға қоныс аударуы, демографиялық жағдайы, мысалы 1970, 1979, 1989, 1999, 2009 жылдардағы ұлттық санақ қорытындылары бойынша динамикасы анықталады. Сондай-ақ, елімізде олардың басым бөлігінің қала тұрғындары болып табылатындығынан ақпарат беретін статистикалық мәліметтер ұсынылады.
Мақала «Қазақстан халқы» интерактивті ғылыми тарихи картасын «аналитикалық зерттеу, өзектендіру және ақпараттық қолдау» атты ғылыми жоба шеңберінде дайындалды.
Аннотация. С поэтапным вхождением Казахстана в состав Российской империи коренным образом менялась жизнь, как казахской аристократии, так и простого народа. Если представители белой кости – чингизиды в основном лишались права управления, то значительная часть населения со временем теряла права на землю. Часть султанов были привлечены к руководству низшей ступенью административной единицы – волостью. За весь период после ликвидации ханской власти ни один султан не являлся главой генерал-губернаторства или области. Рассматриваемая категория населения была немногочисленна. Ее проще было повернуть в свою сторону различными подарками, должностями, обещаниями.
Для окончательного укрепления своих позиций царскому правительству необходимо было увеличить число своих сторонников и среди коренного населения. Ограничиться султанами и другой обеспеченной категорией казахов, преданных «царю и Отечеству» было недостаточно. Беспокоила колониальную администрацию на местах и царское правительство в столице основная часть населения. Постоянно усмирять ее силой оружия или держать в страхе было довольно сложно. В некоторой степени помочь решить создавшуюся проблему могла религия. Поэтому, русская православная церковь и ее служители должны были читать проповедь не только среди переселенцев, но и привлекать в лоно своей религии иноверцев – казахов.
Статья написана в рамках выполнения научного проекта АРО8855385 «Мусульманские и православные миссионеры в Казахстане: деятельность и результаты (XIX – начало XX веков)».
Aннотация. Бывшие союзные республики СССР – ныне независимые государства: Республика Узбекистан, Кыргызская Республика, Республика Таджикистан и Туркменистан – подошли к вопросу изучения истории политических репрессий советского периода и реабилитации жертв репрессий крайне избирательно. В Узбекистане и Туркменистане отсутствует законодательство о реабилитации жертв политических репрессий советского периода. Эта ситуация также имеет негативное отношение к научно-исследовательской деятельности ученых гуманитарного профиля. В научной литературе по проблемам политических репрессий касательно казахов, проживавших в советских республиках Средней Азии, есть лишь частичное упоминание этой проблемы как актуальной для исследователей, а также отдельные фамилии репрессированных казахов. Поэтому сегодня необходимо исследование всех компонентов реабилитации, как составной части концепции национальной политики CCCР. Для определения направлений в современной национальной политике важно изучить историю и опыт репрессии и реабилитации необоснованно репрессированных людей в 20-50-е годы прошлого столетия, в том числе казахов в Средней Азии. На данном этапе актуально подвести итоги проведенных мероприятий по реабилитации и определить основные направления работы по увековечению памяти жертв политических репрессий.
Статья выполнена в рамках реализации проекта «Политические репрессии среди казахов на территории республик Средней Азии в 20–50-е годы XX века (в свете новых архивных источников)» Министерства образования и науки Республики Казахстан.
