Аннотация. Статья посвящена истории Казахстана периода войны 1941-1945 годов. В ней особое внимание обращается мобилизации материальных и людских ресурсов Казахстана на оборону СССР. В период войны 24% населения Казахстана были мобилизованы на фронт. 700 тыс. человек находилось в рядах Трудовой армии, 200 тыс. из них работали на оборонных предприятиях СССР за пределами Казахстана. В 1941-1945 гг. 1 млн 210 тысяч казахстанцев воевали на фонтах войны. Из них более половины (693 тыс.) человек были призваны только в 1941-1943 годах. Они участвовали в обороне Москвы и Ленинграда, в Сталинградском сражении, в боях на курской дуге. Многие не вернулись с полей сражений.
В годы войны одной из важнейших проблем стала политико-воспитательная работа среди бойцов нерусских национальностей, о чем говорится в статье. Кроме того, связь фронта стылом, фронтовые концертные бригады сыграли важную роль в повышении морального духа бойцов на фронте.
Аңдатпа. Мақалада ХХ ғасырдың 20-30 - шы жылдарындағы Кеңес өкіметінің байлардың шаруашылығы мен байлығын тәркілеу, қазақ халқын дәстүрлі көшпенділік шаруашылығын жойып, жаппай отырықшыландыру және ұжымдастырудағы солақай саясатының нәтижесінде жаппай ашыршылыққа ұшырады. Ашаршылық зардабын тартқан халық атамекенінен ауа көшуге мәжбүр болды. Мақала аталған мәселелердің тарихына қатысты тарихнамалық, тарихи демографиялық мазмұндағы еңбектермен ғылыми еңбектерді саралау негізінде жазылған. Сонымен қатар, 30-шы жылдардың басындағы жаппай ашаршылық кезеңіндегі қазақ халқының аштықтан құтылудың амалын іздеп, атамекендерін тастап көшіп кетті. Орта Азия республикалары мен Ресей жеріне қоныс аударып барған қазақ халқының орналасуы мен бейімделуінің жайы, салыстырмалы ғылыми талдаулар арқылы қарастырылады.
Мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің гранты бойынша «ХХ ғасырдың 30-жж. басындағы жаппай ашаршылық кезеңіндегі Орта Азия республикалары мен Ресейдегі қазақ көшпелілері: орналасуы мен бейімделуі» атты ғылыми жоба аясында дайындалды.
Аңдатпа. Мақала 1930 жылдардағы ашаршылық кезінде Орта Азия республикаларына көшуге мәжбүр болған және босқындыққа ұшыраған қазақтың тағдырына арналған. Қолындағы барынан айырылған халықтың туған жерін тастап ауа көшкені, басшысыз қалғандардың жаяу шұбырып босып кеткені туралы соңғы 30 жылда жарияланған еңбектерге тарихнамалық шолу жасалынып талданды. Кеңес үкіметінің Қазақстанның ауыл шаруашылығында жүргізген солақай саясатының, қазақтың дәстүрлі шаруашылығының күйреуінің, байларын тәркілеудің, шаруаларын күштеп отырықшыландырудың бүткіл халықтың тағдырына әсері ашып көрсетіледі. Науқандық ұжымдастырудағы асыра сілтеушілікке, ет және астық салығының жөнсіз салынуына, астықтың шықпай қалуына байланысты халықтың наразылығының барлығы қазақтың үдере көшіп кетуіне, босқындар мәселесінің лап етіп шығуына алып келді. Қазақтың ауа көшуі алғашқы кезде малы бар әлділердің ұйымдастыруымен басталғаны, оның бірнеше кезеңдері анықталып, қарастырылды. Сонымен қатар 1932-1933 жылдардағы аштыққа дейін Маңғыстау жеріндегі жұттың кесірінен малдың қырылуы мен тұрғындардың мал мен жан басының амандығын ойлап оңтүстікке Қарақалпақ және Түрікмен жеріне көшуі талданады. 1932-1933 жылдардағы адамзат тарихында болмаған қазақ даласындағы ашаршылық, ел ішіндегі, шегаралас аймақтардағы, түрікмен, қарақалпақ, қырғыз және өзбек жеріндегі қазақ босқындарының аянышты тағдыры мен саны және Қазақ үкіметінің босқындарды кері қайтару ісі баяндалған. Сейтқали Меңдешев бастаған қазақ уәкілдігінің жұмысы, қазақ босқындарының барған жерде қалып қойғандарының саны, қазақтардың ашаршылық жылдарында өз елінен еріксіз босып кетуінің негізгі кезеңдері айшықталған. Қазақтардың Орта Азияның көршілес елдері мен Ресейге жаппай ауа көшуі кезіндегі биліктің жергілікті және орталық органдарының жүргізген саясаты деректер негізінде зерттелген.
Аннотация. В современной исторической науке все большую актуальность приобретают исследования, базирующиеся на методах и концепциях политической антропологии зародившейся на Западе в связи с изучением примитивных культур индейцев Северной Америки, Африки, Океании и Австралии. Вместе с тем, кочевые народы Центральной Азии выпали из поля зрения западных антропологов, за редким исключением нескольких исследователей, таких как Т. Барфильд и А.М. Хазанов. Однако потенциал рассмотрения этой проблематики представляет не только эвристический, но и конкретно исторический интерес. В процессе исследования мы выяснили, что тюрки-тугю основали свое собственное самостоятельное государство. Каганат по уровню своего развития вполне можно отождествить с ранним государством Х. Классена. Традиции государственности в кочевом обществе бережно хранились и передавались из поколения в поколение в форме устных исторических преданий и памятниках письменности. Государственность у кочевников, по-видимому, представлялась в виде стадиальных образов или легендарными личностями. Например, Алаша-хан. У тюрок это могли быть Бумын и Истеми каганы, как легендарные первопредки, основатели государства. Внешние признаки Тюркского каганата соответствуют раннему государству, по своей природе это государственное образование было кочевой империей, а внутри тюркютского общества - вождеством. Таким, на наш взгляд, представляется характер древнетюркского государства согласно концепциям политической антропологии.
Аннотация. Во времена Джунгарской агрессии казахский народ не раз подвергался опасности потерять свою исконные земли. Поддержкой и опорой простого казахского народа в тяжелых временах были батыры – славные войны, внесшие большой вклад в сохранение казахской государственности в XVIII в., одним из которых был Олжабай батыр. В данной статье акцентируется попытка восстановить в народной памяти имя забытого героя Олжабай батыра, борющегося за независимость и сохранение суверенитета казахского народа.
Олжабай батыр был не только представителем рода, но и играл видную роль в военной и социально-политической жизни казахского народа. В XVIII в. казахский народ находился в тисках противоречий со стороны России, Цинской империи и джунгарской армии. Олжабай батыр, был не только войном, защищавшим степи от гнета, но и крупным дипломатом.
Данная работа ставит своей целью возродить облик батыра в истории казахского народа. В ней приводятся подвиги героя и участие в историческом процессе сложения казахской государственности.
Статья подготовлена в рамках научного проекта молодых ученых AP08052271 «Новые рассекреченные российские архивы о неизвестных страницах жизни и деятельности казахских ханов, султанов, батыров (XVIII – первая половина XIX вв.)».
