Electronic magazine "edu.e-history.kz" № 3(15), 2018

Мақалада 1822 ж. басталған Жоламан Тіленшіұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілістің алғышарттары мен түпкі себептері баяндалады. ХІХ ғ. алғашқы онжылдықтарында Батыс Қазақстанда қалыптасқан жағдайлар мен олардың пайда болу салдарлары сипатталады. Сол заманның сырт көрінісі, әлеуметтік-саяси дағдарыстар қысқаша аталып өтіледі. ХІХ ғ. алғашқы ширегі Отан тарихындағы маңызды кезеңдердің бірі болып табылды. Осы кезеңде үкімет тарапынан әбден әлсіретілген хандық билік таратылды, қазақ даласы отарлаудың жаңа сатысына өткізілді. Түйін сөздер: ұлт-азаттық көтеріліс, Жоламан Тіленшіұлы, Арынғазы сұлтан, әлеуметтік-саяси дағдарыс, Батыс Қазақстан.

Мақалада қазақ халқындағы «таңба» сөзінің этимологиясы мен этногенезіндегі орны туралы баяндалады. Қай халықтың болмасын өткен тарихы мен бүгінгі тарихында төл белгілердің атқаратын рөлі зор болып табылған. Қазақ халқының шығу тарихында да сол таңбаларды зерттеу арқылы бұл халықтың тұрмыс-тіршілігі, мәдениеті, рухани дүние-танымы т.б. көріп білуімізге болады. Таңба, мөрлер бүгінгі елтаңбаларымыздың тарихи бастауында тұрған мәдени-этникалық мұралар. Сонымен қатар, ерте ортағасырлық ру-тайпалар мен этносаяси бірлестіктерден құрылған қағандық түрік мемлекеттерінде де қолданысының қызметі, оның қолдану аясы мен мағынасы ерекше мәртебеге дейін көтерілгені қарастырылады. Түйін сөздер: этногенез, халық, ұлт, белгі, таңба, ру.

Қазіргі таңда қазақтың тамақтануын шайсыз елестету мүмкін емес. Дегенмен, ол салыстырмалы жақында ғана қазақтардың күнделікті өміріне кірді. Ғасырлар бойы қазақтардың өмірінде негізінен қой мен жылқыны бағу басым болған көшпелі мал шаруашылығы болды. Мұндай шаруашылық түрі ұзақ уақыт бойы аз мөлшерде негізделген біржақты қазақ асханасының ерекшеліктері ең алдымен ет және сүт пайдалану, сондай-ақ, тары сияқты астық өнімдерін пайдаланудан құрылды. Алайда, XVIII ғасырдың аяғынан бастап саясаттың салдары ретінде, қазақтардың экономикалық өмірінде іргелі өзгерістер басталды. Салдары жерге отырықшылану мен жер үшін көрші халықтармен жиі қақтығысқа түсу процесіне әкелді. Қазақ тағамында көптеген кірме және жаңа өнімдер келе бастады. XIX ғасырдың аяғында қазақтардың рационына (қазақтар шәй деп атайды) шай кірді.

Мақалада Алматы облысының мемлекеттік мұрағатының 2009 жылы құрылған № 1099 «Академик К. Нұрпейістің» жеке қоры материалдары талданды. Мұнда жеке құжаттары, куәліктері, марапатттау қағаздары, қорғаған кандидаттық және докторлық диссертациялары, өз қолымен жазылған өмірбаяны т.б. құжаттары колданылды. К. Нұрпейіс ғалым, тарихшы, академик, тарих ғылымының докторы өмірін отандық тарих гылымы мен жоғары мектепке арнап, тарих ғылымының қайраткері ғана емес, оның жанашырларының бірі болды. Мақалада ғалымның тарих ғылымын халық арасында насихаттауға, халықтың жаңа тарихи санасын қалыптастырудағы рөлі көрсетіледі. Түйін сөздер: жеке тектік қор, құжaт, Кеңес Нұрпейісұлы Нұрпейіс, мaтериaл, іс, тізімдеме, мемлекет, саясат, Алаш қозғалысы.

Бұл мақалада ортағасырларда тарих сахнасына көтерілген Қазақ хандығының билеушісі әйгілі Қасым ханның тұсындағы мемлекеттің ішкі саяси жағдайы мен көрші жатқан Моғолстан, Мәуреннахрдағы Шайбанилер әулеті, орыс елі арасындағы саяси-дипломатиялық, әскери, сауда-экономикалық байланыстарының тарихы жазба деректер мен тарихнамалық еңбектердің негізінде зерделенген. Әсіресе, көшпелілер мен отырықшылар арасындағы саяси қатынастары, олардың өзара тиімді байланыстары қарастырылған. Екі жақтың саяси қатынастары үшін Сыр бойындағы қалалардың маңызы көрсетіліп, ХVI ғасырдың басындағы ел билеушілері тарапынан тыйым салудың көрші елдердің байланысына бөгет бола алмайтындығы анықталды. Кілт сөздер: мемлекеттілік, хандық, түп төркіні, саяси, халықаралық, байланыстар, дипломатия.

Мақалада Уақытша үкіметтің билігі кезіндегі Түркістан өлкесінде құрылған ұлттық қоғамдық-саяси ұйымдардың жергілікті тұрғындардың әлеуметтік мәселелерін шешу жолындағы қызметі мен рөлі жан-жақты қарастырылған. Әсіресе, ұлттық қоғамдық-саяси ұйымдардың өлкеде қалыптасқан азық-түлік тапшылығын шешудегі белсенді әрекеттері, Жетісуда орын алған босқындардың орналастырудағы жан-қиярлық еңбектері талданады. Түйін сөздер: Уақытша үкімет, Қазақ-қырғыз комитеті, азық-түлік комитеті, «Шуро-и-Ислам» ұйымы, босқындар.

Мақалада 1917 жылдың қазан революциясынан кейінгі Оңтүстік Қазақстандағы ұлттық қоғамдық-саяси ұйымдардың қызметі мен олардың ұстанымдары талдауға алынады. Патшалық Ресейдің қол астындағы Түркістан өлкесінің түркі тілдес мұсылман халықтары қалыптасқан саяси жағдайға байланысты азаттық жолындағы күресін жүргізуде ұйымдарға бірігу жолын таңдағын еді. Түркістан өлкесіндегі жергілікті мұсылман халқының мүддесін тұтастай қорғауды көздеген ұйымдар көптеп құрылып, басқару жөнінде дербестікке жетуді көздеді. Бұл ұйымдардың жетекшілігінде танымал ұлт зиялылары тұрды. Дегенмен көптеген ұйымдардың арасында ортақ біріктіруші идеяның болмауы өлкеде тартысты жағдайлар туғызды. Құрылған қоғамдық-саяси ұйымдардың бағдарламалары, мүшелері және болшевиктер билігімен қатынасы әрқилы болды. Түйін сөздер: Түркістан өлкесі, Қазан революциясы, қоғамдық-саяси ұйымдар, болшевиктер.

Ұлан-байтақ Еуразия даласында болған және бола беретін күрделі тарихи үрдістерді дұрыс түсіну үшін халықтардың ежелгіден бүгінгі күнге дейінгі тарихи-мәдени байланыстарын жете зерттеу маңызды. Мұның өзі жаңа алуан түрлі деректерді ғылыми айналымға енгізуді талап етеді. Мақалада сондай деректерді айналымға енгізген халықтың жоғын жоқтап, болашағына бағдар іздеген алаш зиялысы Санжар Асфендиаровтың өнегелі өмірі мен ұрпақ санасын сәулелендіру жолында қалдырған еңбектері туралы сөз болады. Қазақ халқының тарихын айғақтайтын қытай деректерінің Асфендиаров еңбектерінде көрініс табуы да айтылады. Аталған мақалада С. Асфендиаровқа қатысты зерттеудің кейбір мәселелерін О. Қоңыратбаев, Қ.Құсайынұлы, Н. Мұқаметханұлы және т.б. отандық зерттеушілердің еңбектерін негізге алған. Тегтер: дерек, қытай деректері, Қазақстан тарихы, С. Асфендиаров, тарих, тарихи еңбек.

Всестороннее и углубленное научное исследование различных аспектов истории Казахстана в составе Российской империи, основных этапов его присоединения, проведение в крае имперской политики, является достаточно актуальной проблемой отечественной исторической науки. Процесс изменения административных институтов в Казахстане рассматривается в контексте общей правительственной политики, на основе использования официального законодательства Российской империи. В качестве источников в работе были использованы материалы архивов Республики Казахстан (ЦГА РК), Российской Федерации (РГВИА, РГИА, ИАОО), а также опубликованные в различные периоды документы и законодательные акты, помещенные в Полное собрание законов Российской империи, Свод законов Российской империи и другие издания. Вопрос внедрения и изменения административно-территориального устройства Казахстана был очень сложным и длительным, так как сам процесс присоединения Казахстана к России был длительным и неоднозначным. В целом политика Российской империи данного периода было направлена на укрепление и расширение позиций царского самодержавия, способствовала юридическому обоснованию российской системы управления на территории Казахстана Ключевые слова. Российская империя, Казахстан, Царское правительство, Административно-территориальная система, Казахские жузы, Законодательство, Имперская политика, Генерал-губернаторства.

Мифологизированная история может существовать в различных формах. Одной из них, является так называемое «изобретение традиций». Изучению этой формы мифологизированной истории посвятили свои работы классики теории национализма Э.Хобсбаум, Э.Геллнер, Б.Андерсон. «Изобретенная традиция» используется в определенных целях и ее функции рассмотрены в данной статье. Автор считает, что понятие «изобретенная традиция» можно использовать шире, и оно включает в себя не только традиции, но и другие явления. В статье рассматриваются различные проявления использования вымышленных символов и знаков. Одной из форм проявления изобретения прошлого, по мнению автора, является апроприация культурного наследия. В статье сделана попытка рассмотреть значение изобретения традиции в современных общественно- политических процессах. Ключевые слова: мифологизированная история, изобретение традиции, этногенетический миф, апроприация, конструктивизм, примордиализм, нациестроительство, коллективная память