Electronic magazine "edu.e-history.kz" № 3(15), 2018

Кинофотофонодокументы, входящие в состав Национального архивного фонда, являются одним из специфических исторических источников, с помощью которого наглядно и образно представить события и факты реальной действительности. Будучи историческим источником, они выступают в качестве одного из важнейших средств массовой информации и широко используются в различных сферах общества. Именно в аудиовизуальных документах достаточно четко прослеживается соотношение «официального» и «неофициального» видения истории, трактовки определенных событий, явлений, фактов. В связи с огромной значимостью аудиовизуальных материалов как источников познания возникает актуальная и перспективная проблема организации их хранения. Эта проблема достаточно многоаспектная и включает в себя множество самостоятельных тем. Среди них особую значимость приобретают организационные вопросы комплектования, условия их хранения, использования, от разрешения которых зависит создание полноценной базы документальных источников и разработка теоретических и прикладных исследований в этой области. В статье рассмотрены эти важнейшие проблемы и их решение в различные периоды времени. Ключевые слова: архив, комплектование, хранение, использование, кинодокумент, фотодокумент, фонодокумент, аудовизуальный документ.

Мақалада зерттеу жүргізу барысында тарихнамалық дерек ретінде еліміздегі көршілес орналасқан мемлекеттердегі (Ресей, Қырғызстан, Қытай) зерттеушілердің қазақ-жоңғар қатынасы мәселесіне қатысты жарияланған ғылыми мақала, монография т.с.с. жарияланымдары қолданылып, тарихнамалық тұрғыда қарастырылды. Көршілес елдердегі тарихшылардың мәселеге байланысты жасаған басты тұжырымдарына талдау жасалып, проблеманың зерттелуіндегі негізгі бағыттар айқындалды. Түйін сөздер: Ресей, Қырғызстан, Қытай, сыртқы саясат, қазақ-жоңғар қатынастары, тарихнама, тұжырым.

Мақалада автор ХХ ғасырдың 60-70 жылдары Шығыс Қазақстан территориясында археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізген белгілі археолог Ф.Х. Арсланованың ертесақ кезеңі ескерткіштерін зерттеу ісіне және ғылыми мақалаларына шолу жасайды. Ғалымның ертесақ кезеңінің қалыптасуына қатысты пікірлерінің пайда болу табиғатына және сол кезеңдегі отандық археология ғылымында ертесақ мәдени кешенінің қалыптасуын зерттеген мамандарға әсер еткен теорияларды қарастырады. Түйін сөздер: Шығыс Қазақстан, археологиялық зерттеулер, ертесақ мәдени кешені, теориялар.

В статье рассмотрены результаты работ в рамках проекта «Сторожевые башни» Испиджаба». В работе приведены предварительные результаты разведочных и раскопочных археологических работ памятников по среднему течению реки Арысь и в предгорьях Каратау Туркестанской области. Объектом исследования являлись памятники типа Караултобе Испиджабского историко-культурного округа. Изначальными работами было выявлено 29 объектов. На пяти объектах – Караултобе Аккойлы-1, 2, Мадани-1, 3, Кумышбулакском проводились археологические исследования по определению характера культурных напластований и хронологических рамок. Стратиграфические данные, полученные при изучении всех объектов, показали, что они представляют собой искусственно возведенные насыпи с различными размерами. Выяснилось, что в некоторых случаях курганная насыпь вторично использована в качестве сигнального пункта путем усиления насыпи. Была подготовлена типологическая классификация памятников Караултобе на исследуемой территории. Ключевые слова: Караултобе, стратиграфия, наслоения, разведочные работы, раскопочные работы, средневековье, археология, типология, Испиджабский историко-культурный округ.

Бұл мақалада қазақ әдебиетінің алып бәйтерегі Абай Құнанбайұлы дискурсындағы ақындық «меннің» көріну сипаттары сөз болады. Ойшыл ақынның өз жайынан сыр шертер лирикалық өлеңдері идеялық тұрғыдан талданып, автор тұлғасының сан қырлы болмысы ашылады. Сонымен қатар Абай өлеңдеріндегі «жұмбақ адам» поэтикалық тіркесі мен жалғыздық феноменіне назар аударылып, ақын шығармашылығындағы философиялық дүниетаным, авторлық эмоция мәселелері қарастырылады. Сондай-ақ ақын өмір сүрген заман тынысы мен дәуір шындығы, сол тұстағы тарихи-әлеуметтік жағдайдың хакім Абай шығармашылығына тигізген ықпалы сөз болады. Автор аталған мақалада данышпан Абайдың авторлық тұлғасы барынша айқын көрінетін бірнеше лирикалық өлеңдерін идеялық, теориялық тұрғыда талдай отырып, Абайдың ақындық кредосының мәніне үңіледі. Кілт сөздер: лирика, дискурс, ақындық «мен», монодиалог, жалғыздық, эстетика, «жұмбақ адам».

Формирование казахского этноса – непрекращающийся живой процесс, особое место в котором занимает новое время – XVIII-XIX века. Это один из самых драматичных периодов в истории казахского народа, когда само существование казахов как единого этноса было под реальной угрозой распада. Казахи приспособились к новым реалиям, и жузы сыграли в этом основную роль. Каждый из них оказался своеобразной формой субэтноса, позволившей сохранить этническое целое – казахский этнос в тяжелых и неблагоприятных условиях. Только в последнее время этнологами обосновывается новая миссия жузов – как субэтносов. По своему происхождению, языку и многим элементам культуры субэтнос представляет собой часть более широкой этнической общности, что также отражается в самосознании его членов и их втором самоназвании или этнониме. Из более чем ста родов, бывших в XVII веке образовалось три жуза, как более крупные объединения. Считаем их субэтносами, так как они возникли в результате эволюции в целом казахского этноса. И существование субэтносовжузов как частей единого этноса – это исторический результат наиболее приемлемого сохранения этнического единства казахов в условиях нового времени. Ключевые слова: Казахский этнос, Старший, Средний и Младший жузы, российская колонизация, субэтнос, население, исторический процесс, этногенез.

Проблема определения внутренней структуры этноса является одной из наименее изученной в казахстанской этнологической науке. Данное исследование представляет собой попытку анализа существующей практики выделения субэтносов внутри казахского этноса в исторической и публицистической литературе. Актуальность исследования диктуется, прежде всего, произошедшей в мировой историографии критической переоценкой методов познания, выходом современной истории за свои узкодисциплинарные рамки и превращением ее в междисциплинарную науку, отказом от европоцентризма, распространением идей нелинейности, альтернативности исторических процессов. В казахстанской и постсоветской научной литературе господствуют примордиалистские взгляды на природу этноса, но нет единства в понимании внутренней структуры казахского этноса. В Казахстане существует определенная иссле¬довательская традиция, основанная на широком применении междисципли¬нарного подхода в этнологии, однако, следует отметить, что данные иссле¬дования затрагивают вполне определенный аспект – этническую историю, и практически не касаются ключевых проблем применения современных методологических инструментов в анализе внутренней структуре этноса. До сих пор нет четкого представления о природе субэтноса и какова субэтническая структура казахского этноса. Противоречие между примордиалистким пониманием субэтноса как социального феномена и конструктивистским пониманием субэтноса как социального конструкта решается в контексте применения принципа дополнительности Н.Бора. Соответственно, применение данного принципа при исследовании субэтнической структуры заключается в признании мировоззренческой, методологической, концептуальной, социально-политической, историко-культурной равнозначности примордиалистской и конструктивистской интерпретаций этничности в зависимости от целей и задач, ставящихся исследователем.

Мақалада Алматы облысының мемлекеттік мұрағатының 2009 жылы құрылған № 1099 «Академик К. Нұрпейістің» жеке қоры материалдары негізінде ғалым, ұстаз Кеңес Нұрпейісұлының ұстаздық қызметі жан-жақты қарастырылған. К.Нұрпейісұлы тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап мектеп оқушылары үшін жазылған Қазақстан тарихы бойынша алғашқы оқулықтарды жазуға ат салысып, мектеп оқулықтарының сапасын арттыруға, жастардың патриоттық санасын қалыптастыруға өзінің орасан зор үлесін қосты. Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық тәжірибесі нәтижесінде ұлағатты ұстаз өскелең ұрпақты ғылымға баулып, белгілі ғалымдар қатарын тәрбиелеп шықты. Аталған мақалада ғалымның ұзақ жылдардағы еңбектерінің мазмұны мен нәтижелері мұрағат құжаттары материалдары негізінде талданды. Түйін сөздер: жеке тектік қор, құжaт, Кеңес Нұрпейісұлы Нұрпейіс, мaтериaл, іс, тізімдеме, оқулық, ЖОО, Отан тарихы.

Мақалада Ақмола лагерінің мысалында КСРО-дағы, соның ішінде Қазақстандағы еңбекпен түзету лагерлерін құрудың заңнамалық, экономикалық және саяси қырлары талқыланады. Сондай-ақ, мұрағаттық құжаттар негізінде «Отанын сатқандар әйелдерінің Ақмола лагерінде» болған әйелдердің өмірінің жаңа белгісіз тұстары анықталады. Авторлар әр түрлі мұрағаттық құжаттарды, тақырып бойынша жарияланған материалдарды М.Т. Юзипенконың жеке қорындағы естеліктерімен салыстыра отырып, жүйеледі және өңдеді. Жоғарыда келтірілген мәліметтерді талдай отырып, авторлар тұтқындарды ұстау ерекшеліктеріне, олардың күнделікті қиын өміріне, еңбек ету нормаларына және т.б. тоқталады. Кілт сөздер. АЛЖИР, ГУЛАГ, КарЛАГ, қуғын-сүргін, қызыл террор, тоталитаризм еңбекпен түзеу лагері, жазықсыз жазаланған әйелдер, отанын сатқандардың отбасы мүшелері, балалар тағдыры