Ерте ортағасырлық дәуірде тарих сахнасына көтерілген түркілердің діни жүйесі олардың тұрмыс-тіршілігіне және қоршаған ортасына сәйкес қалыптасып, өзіндік ерекше құбылыс ретінде көрініс тапты. Оларда табиғат культі басымдық танытып, көне түріктер жер-суға, көкке табынып, аң-жауарларды осы тылсым күшпен байланыстырушы буын ретінде қарастырды. Бұл өз кезегінде көне түріктер арасында көк бөрі культін қалыптастырды. Сондай-ақ көне түріктер аң-жауарларды әруақтардың көрінісіне балап, олардың киелі санады. Мұның өзі көне түріктердің қоршаған ортамен, табиғатпен үйлесімділік табатын өзіндік дүниетанымына негіз қалап, оларда тәңіршілдіктің орнығуына алып келді.
Тәңіршілдіктің қалыптасуы көне түріктерге дейінгі ғұндар дәуірінен,тіпті одан ертерек дәуірденбастау алады. Бірақ осы көне түріктер дәуірінде бұқаралық сипат алды. Сондықтан да мақалада тәңіршілдіктің көне түріктер арасындағы орнын талдау жәнеондағы сабақтастықты зерделеуге ерекше мән беріледі.
Түйін сөздер: дін, тәңіршілдік, Құдай, культ, Ұмай.
Мақалада қазақ халқының діндарлық дәстүрлері оның қалыптасуы, тарихы, қазақ халқының ұстанған діндері, діни наным-сенімдері және дінге қатысты ұстанған көзқарастары және олардың ерекшеліктері жайында бірер сөз қозғалады.Діндарлық және дін қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр, осыған орай діндарлық дәстүрлері аталмыш мақаламыздың арқауы болып отырған жайы бар. Бұл мақалада қазақ халқының ұстанған діндері мен наным-сенімдеріне жалпы қысқаша шолу жасалып, қазіргі таңдағы жиі қолданылып жүрген дәстүрлі ислам жайында түсініктеме беріледі.Жалпы қазақ халқының дінге деген көзқарасы, наным-сенімі осы мақала барысында көрініс табады. Сонымен бірге бірқатар тың әрі қызықты мәліметтер қарастырылып дәстүрлі ислам ұғымына кеңірек тоқталып, оның мағынасы ашыла түседі.Мақалада қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы діни ахуалға сипаттама, сондай-ақ статистикалық мәліметтер беріледі.Отандық дінтанушы-философ, зерттеуші-ғалымдардың жұмыстарында, мақалаларында ғылыми зерттеулерінде осы тұрғыдағы мақалалар қаралды. ҚР-ның білім беру саласындағы үздік ұстаздар, дінтанушы-философғалымдар Н.Ж. Байтенова, С.Е. Нұрмұратов, Б.М. Сатершинов, Д.Т. Кенжетай, Қ.М. Борбасова және т.б. зерттеушілер осы тақырыпқа қалам тартты. Аталмыш мақалада қазіргі жағдайдағы кезеңдегі діннің рөлі мен маңыздылығы жайында айтылады.
After gaining independence, Kazakhstan began to line up its foreign policy. There were intensive contacts between the Republic of Kazakhstan and Europe to strengthen multilateral ties.The visits of the President of the Republic of Kazakhstan N.Nazarbayev to European countries allowed us to attract investments in our economy. The European Union has always played a special place in the foreign policy of the Republic of Kazakhstan. The positive prerequisites were created in the European direction for cooperation and investment in the economy of Kazakhstan.
In the early 1990s Kazakhstan faced a dilemma on how to reform the economy. In this regard, the Republic began to build a regulatory framework of relations with European countries. The necessary prerequisites for the integration of Kazakhstan into global and regional economic processes were laid, priority directions were chosen.
В статье на основе архивных материалов освещается история принятия российского подданства казахами Старшего жуза. Процесс присоединения казахов Старшего жуза в состав Российской империи продолжался в течение более столетия. Первые документальные источники, свидетельствующие о фактах обращения хана Жолбарыса и влиятельных лиц Старшего жуза к царскому правительству с просьбой принять их под российское покровительство, зафиксированы в конце первой трети XVIII в. Однако, очередное вторжение джунгарских войск в южные казахские степи и убийство хана Жолбарыса, замедлило этот процесс на многие десятилетия.
Во второй половине XVIII в. хан Абылай сумел объединить под своим началом многочисленные родоплеменные группы Среднего и Старшего жузов. После его смерти родовые объединения Старшего жуза, кочевавшие на территории Семиречья, переходят под управление его сыновей султанов Адиля и Суюка. Вскоре, подвластные султану Адилю рода племени дулат, провозглашают его ханом. В 1814 г. хан Адиль вынужден был признать протекторат более могущественного кокандского правителя Омар-хана.
Следующим этапом в истории принятия казахами Старшего жуза подданства России стало обращение к царским властям султана Суюка Аблайханова. 18 января 1819 г. российское правительство официально признало подвластных султану казахов родов жалайыр, уйсун и части родовых групп шапырашты российскими подданными. В 1824 г. в подданство России вступили еще 14 султанов, потомков хана Абылая. Вместе с тем, процесс оформления региона Жетысу в составе Российской империи проходил в условиях военно-политического противоборства царских властей с Кокандским ханством и Цинской империей.
Мақаланың негізгі қозғалатын тақырыбына көшпес бұрын, біз жазғалы отырған тұлғаның Қазақстан тәуелсіздігі жолындағы күресінде алар рөлі қандай соған тоқтала кетсек. Еліміз тәуелсіздік алғанына қанша жылдар өтсе де, әлі де болса осы тәуелсіздік жолында күрескен тұлғаларымыз туралы толыққанды зерттеулер енді қарқын алып келе жатыр. Әлі де болса зерттеуді қажет ететін тұлғаларымыздың ішінде Мұстафа Шоқайда бар. Қазақ зиялылары ақын-жыраулары, ойы озық, ақылы кең даналары осы саяси қиын-қыстау жағдайынан шығу жолын іздестіріп бірі оны таппай қиналса, енді бірі күреске, бостандыққа шақырды. Сол күрескерлердің ішінен ерекше атын атап өтуге болатын тұлға Мұстафа Шоқай. Бұл тұлғаны зерттеу бағытында жүргізілген ғылыми жұмыстар көп болса да, тұлға туралы екі жақты пікір көп. Қазіргі таңда М.Шоқайдың философиялық ойларын, құқық саласындағы еңбектері туралы зерттеп жүрген ғалымдар бар. Енді аты аталып отырған тұлғаның еліміздің тәуелсіздігі үшін жалғыз қазақ халқы емес, күллі түркі әлемінің бостандығы үшін күрес жолында жасаған еңбектеріне тоқтала кетейік.
