Мақалада бұрынғы Ғылым академиясының, қазіргі «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасының құрылуы тарихы баяндалады. Авторлар кітапхананың кітаптармен толықтырылуы, кітапхананың директорлары мен кітапхананы дамытудағы К.И. Сәтбаев, М.О. Әуезовтің тигізген үлесі жайында мәліметтер келтіріледі. Ғылым академиясы жанынан құрылған Кітапхана Кеңесінің атқарған жұмысына тоқталады. Сонымен қатар кітапхананың «Сирек кітаптар, қолжазбалар және ұлттық әдебиет» бөлімінде сақталған шығыс, шағатай, қазақ және басқа тілдердегі қолжазбалар, сирек кітаптардың жиналуы, сақталуы мен олардың маңызын ашады.
Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев және т.б. тарихи тұлғалардың қолжазбалары мен кітаптарына, парсы, араб, қазақ, түрік, қытай және т.б. елдердің қолжазбаларына талдау жасалынады, деректік маңызы айқындалады.
Тәуелсіздік жылдарында кітапхананың сирек қор бөлімінің негізгі жұмыс бағыты мен өткізілген іс-шаралар, бөлімнің шығарған еңбектері баяндалады. Сирек қорды қолжазбалар мен кітаптармен, ұлттық әдебиеттермен толықтыру мақсатында арнайы түрде ұйымдастырылған экспедициялар, ғылыми іссапарлардың мәнісі нақтыланады. ХХ-ХХI ғасырдағы кітапханалар арасындағы айырмашылықтардың мәнісі түсіндіріледі.
Мақалада 2014 жылы ортағасырлық Аспара қаласының орталық бөлігінің шығыс жағында (шахристан) К.М. Байпақовтың жетекшілігімен ОҚКАЭ-сы (мүшелері: Е.Ш. Ақымбек, М.С. Шагирбаев) жүргізілген қазба жұмыстарынан ашылған құрылыс орындарынан табылған остеологиялық материалдар қарастырылады. Көлемі 13х10 м қазба 0,5-1 м тереңдетілгенде астыңғы мәдени қабаттың үстіне салынған ХІV–ХV ғғ. жататын бөлме орындарынан жануарлардың сүйектері әртүрлі деңгейден, құрылыстың барлық жерінен анықталады. Остеологиялық материалдардың жалпы саны – 453 дана, оның ішінде 341 данасы нақты жануар түрлеріне қарай ажыратылады. 112 дана сүйектер сүтқоректілер класына тиесілі болғанымен, жануар түрі анықталмады. Сүйек материалдардың ішінде ит пен есек сүйегінен басқасы «ас үй қалдығы» болып табылады. Мұны сүйектердің 82% бөлшектенгенінен көруге болады. Бүтін сүйектерге тек көлемі кішкене, «куб» тәріздес қаңқа элементтері тиесілі. Зерттеу барысында 10 жануар түрі анықталып, олардың қаңқа элементтері мен жас ерекшеліктері сипатталып, жыныстық диморфизміне талдау жасалады. Қала тұрғындарының шаруашылығы мен тағам рационында төрт түлік мал кеңінен қолданылған. Оның ішінде уақ мал саны басымдық танытады. Жабайы жануарлар саны материалдардың ішінде 1% ғана құрайды. Үй жануарларын пайдаланудың негізгі мақсаты ет өнімін алумен байланысты. Мұны жануарлардың жас ерекшеліктеріне орай жүргізілген зерттеулер растайды. Сүт өнімін алуда ірі қарамен қатар, ешкіні де көбірек пайдаланған тәрізді. Остеометриялық зерттеулер Аспара қаласының тұрғындарының шаруашылығында ірі тұқымды жылқылар пайдаланғанын көрсетіп отыр.
В настоящей статье анализируется формульный стиль эпоса. Это традиционная устно-стилевая техника, теория Пэрри-Лорда. «Формульный стиль» хорошо изучен в науке. О наиболее ярких их достижениях зарубежных фольклористов мы скажем в этой статье. Основная цель статьи – анализ достижений казахских ученых, изучавших формульный стиль и язык эпоса. Особое внимание уделено устной традиции жырау XV-XVIII веков, исследованию их индивидуально-авторского своеобразия. Новизна и методологическая ценность статьи исходят из оценки вклада казахских ученых в устную теорию. В статье использованы сравнительно-исторический, историко-типологический, структурный и другие методы исследования. Практическая ее значимость исходит из важности комплексного метода анализа формульной стилистики и грамматики жырау для написания частотного «Поэтического Словаря» XV-XVIII веков». Теоретическая ценность статьи исходит из научного осознания роли поэтического языка казахских жырау XV-XVIII веков в истории тюркских литературных языков. Ценность обоснована и тем, что устное искусство казахских жырау составляет общее культурное наследие тюрок Крыма и Северного Кавказа. Это важно для реконструкции поэтического мышления, мифа, обряда и ритуала тюркских народов.
Мақалада тарихи ұқсастықтарға ие Қазақстан Республикасы мен Латвия Республикасының екіжақты қатынастарындағы транзит мәселесі қарастылды. Географиялық орналасуы бойынша зерттеліп отырған екі ел үшін де ауқымды және өзекті болып табылатын транзит тақырыбы соңғы уақытта талқылануды көп қажет етуде. Шығыс пен Батысты байланыстырып, жүк тасымалы бойынша елдердің алдыңғы қатарынан орын алған Орталық Азия аймағындағы Қазақстан мен Еуропалық Одақ мүшесі Латвия арасындағы логистика мәселесінің күрделенуіне Латвия мен Ресей Федерациясының екіжақты қарым-қатынасының шешілмеген тұстары кедергі келтіруде. Латвия-Еуропалық Одақ, ТМД және Азия нарықтары арасындағы ұйымда транзиттік және логистика үшін қаншалықты деңгейде маңыздылығы талқыланады. Латвия аумағынан шығыстан батысқа және солтүстіктен оңтүстікке өтетін мультимодальды көлік дәліздері қарастырылады. Латвия порттары арқылы шығыстан батысқа қарай жылжитын негізгі тауарлар ағыны – Ресей, ТМД және Азия елдерін Батыс Еуропамен ғана емес, бүкіл әлеммен байланыстыратын схемалық транзит картасы арқылы негізгі дәліздердің векторлары көрсетілген.
Зерттеу жұмысында қазақстандық, латвиялық және ресейлік мамандардың жүйелі сараптамалары қарастырылды. Материалдармен жұмыс барысында автор жүйелік-сараптамалық әдісті, тарихи-сараптамалық әдісті және экономикалық болжау әдісін қолданды.
Аннотация. В данной статье исследуется генезис казахской государственности в общем контексте исторического процесса возникновения восточных (неевропейских государств). Понятие Востока в исторической науке используется не столько как географическое, сколько как историческое, культурное, цивилизационное. Специфика и характер возникновения и функционирования институтов власти на Востоке связаны с типологическими особенностями, особенностями исторического, идеологического, этнического, социокультурного, природно-климатического и экономического характера. Эти черты и составили восточный, азиатский (неевропейский) способ возникновения государств.
Государственность казахов – продолжение государственности крупных кочевых империй и отдельных ханств, с древности существовавших на территории Казахстана. Возникновение государственности было связано не с формированием частной собственности и классового общества (европейский путь), а с оформлением ранних политических образований типа протогосударств, в результате постепенного перехода, перерастания родоплеменного общества в государство. Эти особенности, как известно, стали причиной различных теорий о том, что кочевые цивилизации в целом, и в частности, казахи не имели института государства, как такового.
Ключевые слова: государственность, государственность кочевых народов, казахская государственность, восточный (неевропейский) путь развития, всемирно-исторический контекст.
