В настоящей статье анализируется формульный стиль эпоса. Это традиционная устно-стилевая техника, теория Пэрри-Лорда. «Формульный стиль» хорошо изучен в науке. О наиболее ярких их достижениях зарубежных фольклористов мы скажем в этой статье. Основная цель статьи – анализ достижений казахских ученых, изучавших формульный стиль и язык эпоса. Особое внимание уделено устной традиции жырау XV-XVIII веков, исследованию их индивидуально-авторского своеобразия. Новизна и методологическая ценность статьи исходят из оценки вклада казахских ученых в устную теорию. В статье использованы сравнительно-исторический, историко-типологический, структурный и другие методы исследования. Практическая ее значимость исходит из важности комплексного метода анализа формульной стилистики и грамматики жырау для написания частотного «Поэтического Словаря» XV-XVIII веков». Теоретическая ценность статьи исходит из научного осознания роли поэтического языка казахских жырау XV-XVIII веков в истории тюркских литературных языков. Ценность обоснована и тем, что устное искусство казахских жырау составляет общее культурное наследие тюрок Крыма и Северного Кавказа. Это важно для реконструкции поэтического мышления, мифа, обряда и ритуала тюркских народов.
Мақалада тарихи ұқсастықтарға ие Қазақстан Республикасы мен Латвия Республикасының екіжақты қатынастарындағы транзит мәселесі қарастылды. Географиялық орналасуы бойынша зерттеліп отырған екі ел үшін де ауқымды және өзекті болып табылатын транзит тақырыбы соңғы уақытта талқылануды көп қажет етуде. Шығыс пен Батысты байланыстырып, жүк тасымалы бойынша елдердің алдыңғы қатарынан орын алған Орталық Азия аймағындағы Қазақстан мен Еуропалық Одақ мүшесі Латвия арасындағы логистика мәселесінің күрделенуіне Латвия мен Ресей Федерациясының екіжақты қарым-қатынасының шешілмеген тұстары кедергі келтіруде. Латвия-Еуропалық Одақ, ТМД және Азия нарықтары арасындағы ұйымда транзиттік және логистика үшін қаншалықты деңгейде маңыздылығы талқыланады. Латвия аумағынан шығыстан батысқа және солтүстіктен оңтүстікке өтетін мультимодальды көлік дәліздері қарастырылады. Латвия порттары арқылы шығыстан батысқа қарай жылжитын негізгі тауарлар ағыны – Ресей, ТМД және Азия елдерін Батыс Еуропамен ғана емес, бүкіл әлеммен байланыстыратын схемалық транзит картасы арқылы негізгі дәліздердің векторлары көрсетілген.
Зерттеу жұмысында қазақстандық, латвиялық және ресейлік мамандардың жүйелі сараптамалары қарастырылды. Материалдармен жұмыс барысында автор жүйелік-сараптамалық әдісті, тарихи-сараптамалық әдісті және экономикалық болжау әдісін қолданды.
Аннотация. В данной статье исследуется генезис казахской государственности в общем контексте исторического процесса возникновения восточных (неевропейских государств). Понятие Востока в исторической науке используется не столько как географическое, сколько как историческое, культурное, цивилизационное. Специфика и характер возникновения и функционирования институтов власти на Востоке связаны с типологическими особенностями, особенностями исторического, идеологического, этнического, социокультурного, природно-климатического и экономического характера. Эти черты и составили восточный, азиатский (неевропейский) способ возникновения государств.
Государственность казахов – продолжение государственности крупных кочевых империй и отдельных ханств, с древности существовавших на территории Казахстана. Возникновение государственности было связано не с формированием частной собственности и классового общества (европейский путь), а с оформлением ранних политических образований типа протогосударств, в результате постепенного перехода, перерастания родоплеменного общества в государство. Эти особенности, как известно, стали причиной различных теорий о том, что кочевые цивилизации в целом, и в частности, казахи не имели института государства, как такового.
Ключевые слова: государственность, государственность кочевых народов, казахская государственность, восточный (неевропейский) путь развития, всемирно-исторический контекст.
Мақалада қазақ тілін оқыту әдістемесінің тарихы қарастырылады. Тілді оқыту барысында пәннің базалық білім мазмұнына байланысты оқушының ойлау қабілетіне, білім мазмұнының дүниетанымдық сипатына, дара тұлғаның интеллектуал қасиетін дамытуға, тақырыпты меңгертудің тиімді әдіс-тәсілдеріне көңіл аударылады. Бұл тұста оқулықта ұсынылған материалдың мазмұны мен құрылымы оқушының шығармашылық қабілетін өмірмен байланыстыра игеруге бағытталады.
Осы тұрғыдан келгенде, қазақ тілін оқытудың негізі XIX ғасырдан бастап қоғамдық-әлеуметтік басылымдарда ағартушылар тарапынан жан-жақты сөз болды.
XX ғасырда ұлт зиялылары мен әйгілі ғалымдар тіл мәселесін тереңдете зерттеп, тілді меңгерудің басты нысандарын айқындады. Қазақ тілінің әдістемесіне байланысты жарық көрген оқулықтар, еңбектер тіл білімінің барлық салаларын қамтый келіп, қазақ тіл ғылымын теориялық, практикалық жағынан өрістетуге ықпал етті.
Қазіргі қазақ тіл білімі көп салалы бағытты қамтиды. Уақыт тудырған соны ізденістер қанат жаюда. Осынау түрлі үдерістер төркінінен біз әркез дәстүр сабақтастығын іздейміз. Ол сабақтастықтың тамыры ертеректегі тілші ғалымдардың еңбектерінен бастау алады.
Қазақ тілі де, қазақ тіл ғылымы да қазір қоғамдық орта мен замана қалыптастырып отырған әралуан сұраныстар айдынына, ғылыми зерттеулер кеңестігіне шығып отыр. Сұраныс та, зерттеу де тілді оқытуға қатысты ой-пікірлерді зерттеп-зерделеуді қажет етеді. Мақалада қазақ тіл білімінің салаларын оқытуға байланысты аса көрнекті тілші-ғалымдардың еңбектері мен қонцептуалды ойлары қарастырылады. Өткен ғасыр басы мен өткен ғасыр ортасындағы ұлт тілін алаңдатқан сауалдарды түгендей отырып, жаңа бағыттағы тіл салаларын оқыту әдістемесін дамыту – бүгінгі міндетіміз.
Мақала Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті тарапынан қаржыландырылды (Грант №АР08855685).
Аңдатпа. Сармат дәуіріндегі археологиялық ескерткіштер жүз жылға жуық уақыт бойы зерттелген. Алайда, бұл мәдениеттің шығу тегіне қатысты көптеген шешілмеген сұрақтар бар. Сармат дәуірінің археологиялық ескерткіштерін зерттеуде олардың кезеңдемелерімен бөлініп қарастырылуы ХХ ғасырдың басына жатады. Бұл мәселені шешудің таптырмас шарты – ерте сармат мәдениетін зерттеу және ең алдымен оның табиғаты мен өмір сүру уақытына байланысты сұрақтар. Мақалада ерте сармат мәдениетінің ескерткіштерін зерттеу мәселелері туралы негізгі көзқарастарға қысқаша шолу жасалған.
Мақалада мәдениеттер өзгерген кезде немесе кезеңнен кезеңге ауысқан кезде сабақтастық мәселелерін талдауға байланысты даулы мәселелерді талқылауға баса назар аударылған. Жұмысты жазу кезінде жүйелік және салыстырмалы-тарихи әдістері қолданылды.
Сармат заманындағы халықтарының мәдениетін дәуірлеу және қалыптасу мәселелерін түсіндіру үшін оның қалыптасуының кезеңдерін зерттеу өзекті болып табылады. Бұл үдерістегі шешуші рөлі б.д.д. IV – II ғасырларда пайда болған ерте сармат мәдениетіне тән. Нәтижесінде ерте сармат кезеңіндегі халықтың мәдениетінің шығу тегі мәселесін зерттеудегі негізгі тәсілдер туралы мәліметтер жүйеленді. Қазіргі таңда сармат дәуірі ескерткіштері көшпелілер өркениетінің тарихының даму тенденциясын айқындап, оның маңыздылығын көрсетеді.
