Яндекс.Метрика
Басты бет » «edu.e-history.kz» электрондық журналы » Отан тарихы. Зерттеудің жаңа әдістері

Отан тарихы. Зерттеудің жаңа әдістері

ИСТОРИЯ СТАНОВЛЕНИЯ ОСНОВНЫХ ПОДХОДОВ К ИССЛЕДОВАНИЮ ГРАНИЦ
МРНТИ 03.01.07 DOI 10.51943/2710_3994_2021_4_5

С.Б. Кожирова¹ID, Е.Л. Нечаева²*ID, М.В. Лапенко³ID

¹Центр китайских и азиатских исследований Международного научного комплекса «Астана», Казахстан, Нур-Султан 
²Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Казахстан, Алматы 
³Саратовский государственный университет. Российская Федерация, Саратов 
*Корреспондирующий автор 
E-mail: sbako@yandex.kz (Кожирова), elenech@inbox.ru (Нечаева)
Аннотация. Феномен границ в последнее время стал предметом активных научных исследований. Существующие подходы в исследовании границ принято рассматривать как формирующуюся системную парадигму. Исследование посвящено эволюции подходов в изучении границ. Авторами рассмотрены существующие теоретические подходы в изучении границ и проанализированы различные модели трансграничных взаимодействий. Рассмотренные подходы обобщены и типологизированы. Исследован опыт трансформации понимания государственных границ и приграничных территорий в различных научных концепциях. Дана оценка изменению значимости границ вконтексте развития политической науки. Выявлена роль границ как динамичного и социального конструкта в государственном строительстве. Осмысление основных теоретических подходов необходимо для решения важных государственных задач, связанных с комплексом специфических и неспецифических факторов, определяющих функционирование социальных, экономических, политических, культурных механизмов взаимодействий в приграничных регионах. 
Ключевые слова: границы, исследование границ, государство, государственная граница, лимология, концепция границ, казахстанская граница, Казахстан.

ТӘУЕЛСІЗ ЕЛДІҢ ҚАРУЛЫ КҮШТЕРІ ТАРИХЫНЫҢ ДЕРЕККӨЗІ: АРМИЯ ГЕНЕРАЛЫ С. НҰРМАҒАМБЕТОВ
ҒТАМР 03.20.00 DOI 10.51943/2710_3994_2021_4_16

Ә.Т. Сүлейменова¹*ID 
¹С. Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлері Әскери институты, Қазақстан, Алматы 
*Автор-корреспондент 
Е-mail: suleimenova1972@mail.ru (Сүлейменова)

Аңдатпа. Мақалаға ҚР Президентінің Архивіне сақтауға алынған Кеңес Одағының Батыры, Халық Қаһарманы, С.Қ. Нұрмағамбетовтың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметіне қатысты деректер енгізілді. Оның өз қолымен Архивке өткізген жеке қорының құрамындағы құжаттар да мақала арқауына айналды. С.Қ. Нұрмағамбетовтың жеке қорының құжаттары ҚР Ұлттық архив қорының ажырамас бір бөлігі ретінде Қазақстан тарихының елеулі бір бетіне айналуда. Қазақстан КП Орталық Комитетінің, ҚР Президентінің қорларында сақталған дереккөздерде Халық Қаһарманының өмірбаяндық, қызметтік сипаттары айқындалады. С.Қожахметұлының балалық шағы, Кеңестік әскердің құрамында Ұлы Отан соғысына қатысуы, Орта Азия Әскери округінің қолбасшылығында қызмет атқаруы, Тәуелсіз Қазақстанның дербес әскерін құру жолындағы ерен еңбегі туралы архив деректері мен мемуарлық әдебиеттер негізінде баяндалды. Мақалаға енгізілген құжаттардың басым бөлігі ғылыми айналымға тұңғыш рет енгізіліп отыр.

Түйін сөздер: жеке архив қоры, ҚР Президентінің Архиві, жеке тектік құжаттар, Тұңғыш Қорғаныс министрі, Сағадат Нұрмағамбетов, Халық Қаһарманы, өмірбаян.

1901-1910 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН: ОТАРШЫЛДЫҚҚА ҚАРСЫ КҮРЕС ПЕН ҰЛТТЫҚ РУХТЫҢ ӨМІРШЕҢДІГІ
ҒТАМР 03.20.00 DOI 10.51943/2710_3994_2021_4_42

Б.М. Аташ¹*ID, Б.Қ. Абдрасилов²ID. 
¹әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы 
²Әзірет Сұлтан мемлекеттік тарихи-мәдени қорық музейі, Қазақстан, Түркістан 
*Автор-корреспондент 
Е-mail: atash_berik@mail.ru (Аташ), Beka83@inbox.ru (Абдрасилов) 
Аңдатпа. Бұл мақалада ХХ ғасыр басындағы Қазақстандағы отаршылдық саясаттың жүргізілуіне қарсы күрес туралы мәселелер талқыланды. Архив материалдарын пайдалана отырып, азаттық үшін күрескен зиялыларымыздың еңбектері саяси-әлеуметтік тұрғыдан талданды. Сондай-ақ, Мәшһүр Жүсіп, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Шоқай т.б. зиялы патриотттарды қудалау мен олардың ұлттық рухты көздеген туындыларындағы идеологиялар талданды. Мемлекеттік Думаның қызметі, большевиктер партиясы, жазалаушы отрядтар, жандармерия қызметі жөнінде саяси сараптамалар жасалып, Қазақстанның Солтүстігіндегі, әсіресе, Қарқаралы, Семей аймағындағы 1901-1910 жылдардағы Қазақ халқының ауыр жағдайы, патшалық үкіметтің жазалау саясаты сипатталды. Сонымен қатар, қазақ зиялыларының ағартушылық қызметтері мен тәуелсіздік алу жолындағы күресі көрсетілді. Нәтижесінде, жеңіліспен аяқталған бұл күрестің тарихи-әлеуметтік маңызы ұсынылды, оның прогрессивті қырлары баяндалды.
Түйін сөздер: Ресей, патшалық үкімет, отарлау, күрес, қазақ зиялылары, Қарқаралы, абақты, ұлт-азаттық қозғалыс, абақты, губерния, тәуелсіздік.

БІЛІМ АЛУҒА БАҒЫТТАЛҒАН МИГРАЦИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕР
ҒТАМР 03.20.00 DOI 10.51943/2710_3994_2021_4_59

Т.Қ. Мекебаев¹ID, Ж.Б. Көшербаева¹*ID. 
¹әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы 
*Автор-корреспондент 
E-mail: tmekebaev@mail.ru (Мекебаев), zhadyra06@mail.ru (Көшербаева) 
Аңдатпа. Мақалада жаһандану үдерісі бойынша мемлекеттің білім беру жүйесіндегі даму деңгейіне өзіндік əсерін тигізетін, ел болашағы үшін ерекше маңыздылығы бар білім алу жолындағы миграциялық үдерістердің артықшылығы мен туындатуы мүмкін қауіп-қатерлері талданады. Қазіргі жаһандану қоғамында көші-қон п үдерістері белсенді дамып келеді, оның Республиканың дамуы үшін оң және теріс салдары бар. Аталмыш мəселе аясында түсінікті қалыптастыру үшін алдымен, интеллектуалды көші-қон ұғымына жан-жақты анықтама берілген. Тарихнамалық шолу арқылы білім беру миграциясына қатысты негізгі көзқарастар айқындалып, соның нəтижесінде өзіндік тұжырым жасауға қадам жасалды. Білім саласындағы миграцияның негативті тұстарымен қатар, оның тигізер зардаптарының алдын алу мақсатында ұсыныстар да қамтып өтілген. Сонымен қатар, миграциялық өзгерістер бойынша көрсеткіштер статистикалық мəліметтер арқылы сараланып, мəселені жан-жақты ашуға талпыныс жасалынған.
Түйін сөздер: білім жүйесі, халықаралық серіктестік, білім алудағы миграциялық үдеріс, жастар миграциясы, білім алу сапасы, білікті маман.

СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ЖЫЛДАРДАҒЫ АУЫЛ ӨМІРІНІҢ КҮНДЕЛІКТІ ТАРИХЫНАН (1945-1960)
ҒТАМР 03.20.00 DOI 10.51943/2710_3994_2021_4_71

А.Н. Қали¹*ID. 
¹Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты, Қазақстан, Алматы 
*Автор-корреспондент 
Е-mail: kali_ainura@mail.ru (Қали) 
Аңдатпа. Мақалада соғыстан кейінгі жылдардағы ауылдың күнделікті өмірінің ең өзекті аспектілері зерттеліп, қарастырылған. Яғни, Қазақстан ауыл тұрғындарының күнделікті өмірі, тәжірибесінің жүйесі, ауыл өмірін ұйымдастырудың нақты әдістері, дүниетанымның нормалары мен құндылықтары басқалармен қарым-қатынас ретінде қарастырылады. Соғыстан кейінгі ауыл тұрғындары мен колхозшылардың күнделікті өміріне еңбек қызметін ұйымдастыру формалары, санитарлық-тұрмыстық, мәдениет нысандары, жас ұрпақты тәрбиелеуде, тұрмыстық және мерекелік мәдениетте, сондай-ақ оның өзгеруіне әсер ететін факторлар анықталған. Ауыл өмірінің күнделікті ағымына билік пен шаруа қоғамдастығының қарым-қатынасы, демографиялық және географиялық факторлар, ауылдың қаламен өзара әрекеттесуі, сондай-ақ ауыл шаруашылығының қарқынды дамуының мүмкіндік деңгейі, дәстүрлі салт-дәстүрлер мен этно-мәдени ықпалдың алатын орны зерделенген.
Түйін сөздер: Қазақстан, соғыстан кейінгі кезең, ауыртпалықтар, қалпына келтіру, ауыл, еңбеккерлер, колхозшылар, ауыл шаруашылығы, салт-дәстүр, күнделікті тарих.

URBAN FAMILY IN THE CONTEXT OF STUDYING THE EVERYDAY LIFE OF NORTH KAZAKHSTAN CITIES IN 1920-1930s
IRSTI 03.20.00 DOI 10.51943/2710_3994_2021_4_121

M.M. Kozybayeva¹*ID. 
¹Ch.Ch. Valikhanov Institute of History and Ethnology, Kazakhstan, Almaty 
*Corresponding author 
E-mail: koz.mahabbat_85@mail.ru (Kozybayeva) 
Abstract. The paper analyzes the everyday life of urban population of North Kazakhstan in 1920-1930s via analysis of family and social relations of these people. The article provides analysis of scientific literature covering specifics of the studying the everyday life of Soviet Union cities. The author used file copies, museum collections of written documents, statistic materials as sources. Changes in consciousness of citizens of Soviet Union that had led to modernization of social relations on an example of city population of this region are shown in the paper. There were several ways of interference of authorities in family affairs: community participation in family affairs via people courts that conducted divorce proceedings; ban on marriage registration in religious institutions; fight against vestiges in Kazakh society: elimination of bride price (kalym) and plural marriage. Breakup of family relations and distortion of family values were attributes of the period of Great Terror of 1937-1938s. During the years of Stalin repressions thousands of families were destroyed, children of “public enemies” were persecuted more and more widely, people changed surnames and marks of national identity in personal documents. The author came to the conclusion that new forms of political organization of society had impacted modernization of private life, family, marriage and had caused new problems, that manifested themselves in loss of former family values.
Key words: Soviet society, city family, civil marriage, divorce, reproduction of population, death rate of population, “party purges”, political repressions, “public enemy”.

«САРЫАРҚА» ГАЗЕТІ ҚАЗАҚ ҚАУЫМЫН ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ЕЛ БОЛУ ЖОЛЫНДАҒЫ КҮРЕСКЕ БАСТАУШЫ
ҒТАМР 03.20.00 DOI 10.51943/2710_3994_2021_4_140

С.М. Борбасов¹*ID. 
¹Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты, Қазақстан, Алматы 
*Автор-корреспондент 
Е-mail: Borbasov54@mail.ru (Борбасов) 
Аңдатпа. Мақалада 1917-1919 жылдар аралығында Семей қаласында шығып тұрған «Сарыарқа» газетінің ұстанымдары талданады. Газеттің басты бағыты «Алаш» партиясының ұлт-азаттық идеялары қазақ қауымына түсіндіру және насихаттау болғандығы көрсетіледі. «Сарыарқа» газетінің бүгінгі зерттеушілерге қол жетімді болып отырған 54 санындағы демократиялық қоғам құру идеялары талданады. «Алаш» партиясының серкелері Ә. Бөкейхановтың, М. Дулатовтың, Ж. Аймауытовтың т.б. қазақ қауымын демократия идеялары мен принциптерін қалай түсіндіргендігі ашылады. Әсіресе Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттар сайлауды, Қазақ комитеттерінің жергілікті билік органы ретіндегі ықпалын арттыруды мақсат еткендігі дәлелденеді. «Сарыарқа» газетінің қазақ халқын демократиялық күреске жұмылдырудың жолдарын, тәсілдерін, стратегиясы мен тактикасын насихаттауы талданады. «Сарыарқа» қазақ қауымын демократиялық қоғам құру мақсатында өзінің ұлттық ішкі потенциалына ғана сенуін тәрбиелеуге ұмтылуын жақтағандығы айтылады.
Түйін сөздер: Құрылтай жиналысы, қазақ қауымы, демократиялық қоғам, ұлттық таңдау, «Алаш» қозғалысы, эволюциялық даму, саяси лидер, ұлттық автономия, қазақ комитеті, мецанаттық, ұлтшылдық идеологиясы, социал-демократия.