Пәнаралық зерттеулер

Мақалада Қаратау жотасындағы Сауысқандық, Шалабай, Сатайбұлақ, Тектұрмас, Таңбалы тас, Боралдай, Қарамұрын, Қоспа (Арыстанды) т.б. жартас суреттерінде кездесетін ортағасырлық кезеңге байланысты бейнелері мен таңбалары қарастырылады. Олардың хронологиялық шеңберлері көрсетіледі. Ортағасырлық бейнелердің мерзімдеу кезеңдеріне байланысты стильдік, мәнерлік бағыттарының қалыптасуын сабақтастық тұрғысында қарастырылып, оған дейінгі ерте кезеңдердің қосқан үлесін ашып көрсетуге назар аударылған. Жартас суреттеріндегі қару-жарақ түрі, көлік түрі, ат әбзелдері және саятшылық құру сияқты кейінгі этнографиялық кезеңмен үйлесім табатын көріністер де берілген. Ортағасырлық жартас суреттерінің стилистикалық ерекшеліктері мен ішкі семантика мәселелері қарастырылған. Сондай-ақ петроглифтер арасында кездесетін көне түркі кезеңінің таңбаларына мен олардың таралған аймақтарына талдау жасалып отыр. Сонымен қатар аталмыш таңбалардың кейбір жазба деректердегі тікелей баламалырын келтіре отырып этникалық топтарға қатыстылығы мен мерзімдері жайлы деректер берілген. Кілт сөздер: Қаратау, Сырдария, петроглиф, таңба, оғыз, көне түріктер, стиль, мұрагер, бейнелеу үрдісі.

Ғылыми жұмыста авторлар Шығыс Қазақстан облысы Қалба-Нарым өңірлерінде қола дәуірінде өмір сүрген тұрғындардың, археологиялық қазба негізінде дүниетанымы, әдет-ғұрпы жайлы ақпарат береді. Белгіленген аймақ қола дәуіріне тән көптеген ескерткіштердің шоғырланған жері деп айтуға болады. Авторлар археологиялық зерттеулерге сүйене отырып, алынған мәліметтер арқылы осы өлкедегі ежелгі тайпалардың материалдық және рухани мәдениеті жайлы сипаттайды. Аймақта жасалған қазба жұмыcтардың қорытындыларына авторлар салыстыру, анализдеу арқылы тақырыптың мәнін, мағынасын ашып көрсетеді. Ғылыми жұмыста авторлар қола дәуірі тұрғындарының дүниетанымында, жерлеу орындарын зерттеу негізінде: от, жоса, астаяқтың маңыздылығы, өміріндегі алатын рөлдері жайлы мәліметтер келтірген. Атап айтқанда Талапты-ІІ, Мыңшұңқыр-ІІІ, Құйған обалары, Зевакино селосы, Кіші қойтас, Нұрмамбет қорымдарындағы ескерткіштерге жүргізілген зерттеу жұмыстарының қорытындылары орын алды. Түйін сөздер: Қола дәуірі, Қалба-Нарым, жерлеу орны, дүниетаным.

Мақаланың мақсаты дәстүрлі мәдениеттегі жылқының рөлін қарастыру. Жылқы культі шаруашылығы, мәдениеті және тұрмысы осы жануармен айрықша байланысты болған түркі-моңғол халықтарында жарқын көрініс табады. Авторлар аталған халықтардың дүниетанымында жылқымен байланысты таным-түсінік маңызды орынға ие екендігін алдыға тартады, жәнеде оның бейнесі көпқырлы символика толыққандығы аталады. Дәстүрлі дүниетанымда жылқы киелі жануар мәртебесін иеленді және түрлі ғұрпытарды жүзеге асыруда айтарлықтай орын алды. Әдет-ғұрыптардың және олардың атауларының түрлілігіне қарамастан жылқымен байланысты дүниетанымдық көзқарастардың орта тамыры болды, жәнеде олар аталған жануарды қолға үйреткен тайпаларда ықылым замандарда-ақ қалыптасқан. Түркі-моңғол халықтарының дәстүрлі мәдениетіндегі жылқы бейнесі арқылы халықтың материалдық және рухани мәдениетінің бір бөлшегі болып табылатын жылқышылықтың ерекшеліктері мен терең мазмұнын анықтауға болады. Кілт сөздер:жылқы, тұл, сетер, хойлго, сэтэртей, дүниетаным.

Ғылыми жұмыста авторлар 2019 жылы Шығыс Қазақстан облысының басшысы Д.К. Ахметовтың бастамасымен Тарбағатай ауданы Елеке сазы-2 қорымында Шілікті-Тарбағатай археологиялық экспедициясының жүргізген зерттеу жұмыстарының есептік мақаласын ұсынып отыр. Мақалада аталған экспедиция мүшелерімен есептік маусымда атқарылған жұмыстар көрсетіліп, жекелеген ескерткіштердің сипаттамасы жасалған. Қазба жұмыстары барысында анықталған құрылыстар мен табылған бұйымдар суреттеліп, салыстырмалы анализ қорытындылары көрсетілген. Аталған аймақта археологиялық ескерткіштердің хронологиялық шеңбері өте ауқымды болғандықтан, ғылыми топтың зерттеу жұмыстарында сақ-скиф, ерте түрік және де XYII-XX ғасырдағы қазақтарға да тән артефактілер мен темір бұйымдар кездесіп жатты. Түйін сөздер: Елеке сазы, қорған, ерте темір дәуірі, ат әбзелдері

В статье рассматриваются особенности психологического консультирования спортсменов в кризисных ситуациях, и особенности статистической обработки анализа эффективности психологических консультаций в SPSS – статистике. Ключевые слова: консультирование, психология, спорт, математическая статистика в психологии, SPSS – статистика.

Қазақ халқының қалыптасуына негіз болған ертедегі темір дәуіріндегі (б.з. д. VІ-VІІ ғ.ғ.) сақ, ғұн, үйсін, қаңлы тайпалары, б.з. ертедегі орта ғасырлық мемлекеттер тұсындағы қарлұқ, оғыз, қимақ тайпалары, дамыған орта ғасырлық мемлекеттер кезіндегі наймандар, керейіттер, жалайырлар, қыпшақтар [1, 158-166-бб.] тарихы мыңдаған жылдарға созылғандығын назарға алсақ, қазақ әдебиетінің тарихы да бұрынғы кеңес кезіндегідей XV ғасырдан емес, одан арғы дәуірден – көне заманнан басталады. Сол себепті ұлттық әдебиет тарихының негізгі мәселелерінің бірі дәуірлеу болып табылады. Себебі Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейін екі мың жылға жуық тарихы бар қазақ әдебиетінің бүкіл елімізге ортақ дәуірлеу мәселесі қолға алынбаған еді. Бұл проблемаларға байланысты тоталитарлық жүйенің өзге ұлттардың тарихының даму процесін кеңестік тарихпен ғана байланыстырған біржақты ұстанымдарына қазіргі тәуелсіздік талаптары тұрғысынан батыл тойтарыс бере отырып, қазақ әдебиетінің көне заманнан бүгінгі күнге дейін дамуының өзіндік ерекшеліктерін есепке алу негізінде әдебиет дамуының кезеңдерін халықтың жалпы тарихи даму процесін дәуірлеуден бөлек алып қарауға болмайды. Қазақстан аумағындағы феодалдық мемлекет кезеңі VІ ғасырдан басталып, ХХ ғасырға дейін созылған ұзақ мерзімді қамтыды. Қазақ әдебиеті тарихының өткен дәуірлері де осы қоғамдық құрылыстың негізгі даму кезеңдері – қалыптасуы мен нығаюы, дамып өркендеуі, дағдарысы мен тоқырауы, қайта дамып күшеюі, ең соңында, құлап ыдырауы сияқты тарихи жолдарына сәйкес келеді және де осы қоғамдық даму процесінің ерекшеліктеріне толыққанды сипаттама жасайды. Түйін сөздер: тарих, ғасыр, қазақ, әдебиет, армян, мұра, қыпшақ, тіл, ескерткіш, шығарма, нұсқа, жәдігер, хикая.

Мақалада Қазақстан-Түркия елдері арасындағы архив саласы бойынша өзара қарым-қатынас мәселесі қарастырылады. Түркия еліндегі аудиовизуальді құжаттардың сақталу, зерттелу тәжірибесі көрсетіліп, Орталық Мемлекеттік кино-фото және дыбысжазбалары архивінің (бұдан былай - ҚР ОМ КФҚДЖ архиві) қорын Түркия еліндегі қазақ халқының тарихына, мәдениетіне байланысты құжаттармен толықтыру барысы қарастырылған. Екі елдің архивтерінің арасындағы алдыңғы жылдарда өткізілетін ісшаралар жоспары баяндалады. Кілт сөздер: архив, қарым-қатынас, тәжірибе, қор.

Важным аспектом в изучении древних обществ являются гендерные отношения. Выяснение особенностей социальных ролей в том или ином обществе может стать ценнейшим источником для его изучения. Наличие богатой источниковой базы по археологии кимаков – одного из тюркских племен эпохи развитого средневековья, является основанием для проведения исследования о роли гендера в погребальной обрядности населения Кимакского каганата. Судя по данным археологических источников, территория этого государства находилась в Обь-Иртышском междуречье. Время его существования – IX–XI вв. Анализ погребального обряда показал, что гендерные отличия фиксируются в размещении умерших мужчин и женщин в пространстве могильника, а также в составе жертвенной пищи, погребального инвентаря. Необходимо отметить, что именно по археологическим материалам с территории Верхнего Прииртышья, впервые в археологии Казахстана Ф.Х. Арслановой был поднят вопрос об особом статусе женщин в эпоху средневековья.

Starting from the 18th century, Russia began to play an active role in the political arena of the South Caucasus. This region has always had an exceptional, vital place in Russia's geostrategic plans. After defeating the main rivals of the Soviet Russia in the civil war, his first task was to restore the former empire boundaries that were actually out of control because of the October 1917 revolution. This policy was also followed by the South Caucasus. In this article, the author, based on archival documents introduced into scientific circulation, described the complex process of the formation of the USSR in the South Caucasus. A special place here is allocated to the contradictions among the political elite (between Lenin and Stalin) of Soviet Russia. Key words: South Caucasus, Russia, Soviet, occupation, Azerbaijan, Armenia, Georgia, USSR.

Между учеными, стратегами, представляющими страны дальнего зарубежья, а также постсоветское пространство, существуют разные взгляды и подходы по таким геополитическим вопросам, как военно-стратегическое значение Кавказа, его место и роль в обеспечении международных отношений и международной безопасности. В этом пространстве, несущем особый смысл с геополитической точки зрения, тактика согласования глобальных, региональных интересов с интересами национальной безопасности, изучение совпадающих, соприкасающихся нюансов различных интересов геополитических акторов уже в течение долгого времени находится в центре внимания специалистов и соответствующих организаций. Над такими вопросами, как геостратегические и военные вопросы Евразии, Кавказа, восстановление регионального мира и сотрудничества, пути решения конфликтных вопросов, согласование глобальных и местных интересов, политика безопасности стран региона в последние годы задумываются не только официальные круги, общественная мысль зарубежных стран, но также и страны нашего региона, в том числе и Азербайджан. Ключевые слова: Гейдар Алиев, Ильхам Алиев, президент, Кавказ, мир