Аңдатпа. Мақалада патша үкіметінің қоныстандыру саясаты қарастырылады. Нақтырақ айтқанда патша үкіметінің сол тұста ең көп орыс шаруаларының қоныстанған Семей облысы мысалында жергілікті қазақтар мен орыс шаруалары арасындағы байланыстар ашылады. Ол байланыстар көбінесе қазақ халқының мүддесіне қарама-қайшы жүргізілген болатын. Мақалада сол кезеңдегі қазақ халқының шұрайлы жерлерінен айрылуы мен дәстүрлі шаруашылық түрлеріне келтірілген зардаптары нақты зерттеулер мен деректер негізінде көрсетіледі. Әрине орыс шаруаларының Семей облысы жеріне қоныстану барысы мен шаруашылықтарын жүргізу үшін қазақтармен қандай байланыстар орнатып, жаңа шаруашылық түрлеріндегі қазақтардың алар орны нақтыланады. Семей облысы қазақтары мен орыс шаруалары және жалпы патша үкіметінің отарлық саясаттарының өзге де бағыттары сипатталып, талданады. Атап айтқанда рухани саладағы отарлау саясаты ашылады. Қазақтарды шоқындыру саясаты мен орыстандыру саясатының бағыттары мен әдіс-тәсілдеріне баға беріледі. Сонымен қатар жергілікті қазақтар мен орыс шаруаларының ортақ мүдделері тоғысатын қарым-қатынастарының бағыттары сипатталады.
Аннотация. Начало эпохи палеометалла в степных регионах Казахстана знаменуется переменами во многих сферах жизни древних людей, связанными переходом к скотоводческому хозяйству. Поэтому период ботайской культуры, является крайне важным и интереснейшим временем в истории развития древнего населения Северного Казахстана. Здесь с 1980 года изучается изучается поселение Ботай и археологические объекты входящие в круг ботайской культуры. Прошло 40 лет. Поэтому необходимо выделить основные итоги полевых работ. В статье представлены некоторые результаты изучения за прошедшие десятилетия, обобщен и рассмотрен основной массив источников. Предложено решение некоторых проблем, уточняется роль ботайской культуры в энеолите региона, прослеживается дальнейшая судьба. За этот период существование ботайской культуры раскрывает переломный момент в жизни древних общностей Казахстана, которая затрагивает все сферы деятельности – социальную, культурную, хозяйственно-бытовую и духовную в древности. Рассматривается исторический процесс появления одомашнивания лошади на территории Казахстана.
Abstract. The article provides a brief overview of the historiography of issues related to the transformation of traditional society in the framework of Soviet modernization of Central Asia.
The paper considers the views of prominent researchers, as well as the most common points of view on this topic. Issues of traditionalism in the Soviet period are considered in the context of the implementation of the Program article by N.A. Nazarbayev «Course towards the future: modernization of Kazakhstan’s identity», where the socio-cultural sphere is given priority. At that it was during the Soviet period that this sphere of public life underwent an unprecedented reform and transformation. The work also analyzes the authors' studies on the policy of the Soviet government in relation to the sociocultural sphere of the Soviet Muslim East. In particular, some attention has been paid to studies on the transformation of traditional nomadic society and the nomadic sedentarization. Of particular interest are studies on the coincidence of religious and national identity. In this regard, some issues of the national-territorial demarcation of Soviet Central Asia, the education of the indigenous population, the change in the role of women in traditional Central Asian society, as well as the phenomenon of the preservation and strengthening of traditionalism in Central Asia during the Soviet period are also highlighted.
Аңдатпа. Халықтық педагогика және этнография ұлттың жалпы рухани мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Олар өскелең ұрпақ пен жеке адамды тәрбиелеу ісіндегі халықтың даналығымен тығыз байланысты. Онда сан ғасырлық педагогикалық мәдениет көрініс тауып жатады. Қазақ халқының педагогикалық ой-пікірлеріне жасалған талдаулар алғашқы әлеуметтік дәстүрлі педагогиканың іргетастары күнделікті өмірден алынғандығын, онымен астасып жатқандығын тікелей көрсетіп берді. Құқықтық мәдениет те тұлғаны тәрбиелеудегі халықтық өзектің шығуы еңбектік өндірістік қызметпен және тұрмыстық тәжірибемен байланысты екендігін нақты негіздеп беріп отыр. Халықтық педагогика арқылы жеткіншек ұрпақ дәстүрлі қоғамдағы мемлекеттік қондырғыларды, өз халқының мінез-сипатын, ділін, адамгершілік идеалдарын ұғынады. Осыған орай, әсіресе этнопедагогикада дәстүрлі құқықтық тәлім-тәрбие маңызды орын алып отырды. Мұның себебі әрбір азаматты әрдайым құқықтық тұрғыдан қорғауға жағдайлар туындататын еді. Қазақ қоғамындағы әдет құқығы, шариғат нормалары қамтылған құқықтық плюрализм өз кезегінде аса құпталмайтын барлық құқыққа қарсы іс-әрекеттерден қорған бола білді. Заңдылық пен құқықтық тәртіп қоғамдағы кез келген адамды қорғады, осыған байланысты қазақ отбасылары баланы ертеден-ақ өз құқығын білуге және өзгенің құқығын сыйлауға үйретті.
Аңдатпа. Мақала отандық ғалым, түркітанушы Тұрсынхан Зәкенұлының (Қайыркен) жетекшілігімен іргелі ғылыми-зерттеу жобасы ретінде баспадан шыққан қытайлық тарихшы Су Бэйхайдың 4 томдық «Қазақтың жалпы тарихы» атты қолжазбасын аудару, зерттеу жұмыстарының алғашқы нәтижелерін көрсетуге арналған. Жоба ретінде 2018-2020 жж. баспадан шығару көзделген бұл қолжазбаның, алғашқы жарияланған үш томында Қазақ халқының арғы шығу тегі, этникалық құрамы, ұлт болып қалыптасуы мен дамуы және Қазақ хандығының құрылуы мен қалыптасу тарихына қатысты мәселелер қамтылған. Зерттеу жобасының төртінші томында Шығыс Түркістандағы Синьцзян қазақтарының жаңа және қазіргі замандағы тарихы қарастырылады. Құнды түпнұсқалық деректер мен архивтік құжаттарға негізделген бұл қолжазбадағы мәліметтер мен материалдар, Су Бэйхайдың алдыңғы еңбектері сияқты, қазақтардың мәдениетінің тарихын ғана зерттеумен шектелмейді. Оның бастауы ертедегі ғұндар, сақтар мен үйсіндерден басталады. Сонымен қатар түркі дәуіріндегі қағанаттар арасындағы, Қытайдың бергі тарихындағы Цин империясы мен Қазақ хандығы арасындағы түйінді саяси және әлеуметтік-экономикалық мәселелер, соның ішінде екі ел арасындағы жер-су, шекара, сауда-саттық байланыстары, Цин империясының Қазақ хандығы, Орта Азия хандықтарымен және Ресей империясымен мемлекетаралық қарым-қатынастары, сол кездегі дипломатия, елшілік мәселесіндегі қазақ ру басыларының менталитеті көрсетіледі. Сондай-ақ қазақтың Абылай, Кенесары сияқты хандарымыздың тұлғалық сипаттамасы және олардың көршілес елдермен арадағы сыртқы саяси ұстанымдары туралы мәселелер қамтылады. Зерттеуші Тұрсынхан Зәкенұлының (Қайыркен) ғылыми жобасы бойынша қытайлық тарихшы Су Бэйхайдың қолжазбасындағы осы және де өзге де мәселелер мақала мазмұнына арқау болды.
