Research works of  young scientists

The urgency of a theme of researchcaused by necessity of development of historiographical aspects of actual problems of history of Kazakhstan, and for objective reconsideration of many pages of Kazakh-Russian relations in ХVI-ХVIII centuries from positions of new methodological approaches in a domestic historical science. As one of modern conceptual installations in studying history of Kazakhstan the withdrawal from consideration of historical processes in a vein of exclusively “Russian” and “Soviet” history and the set ideological imperatives that was characteristic for the Soviet historiography of problems of Kazakh-Russian relations. In conditions of independence of Republic of Kazakhstan on the foreground, only left insufficiently known and not studied aspects of this difficult and inconsistent problem. Studying of historical experience of mutual relations of two neighbor nations has as well a political urgency for definition of prospects of cooperation of Republic of Kazakhstan and Russia in new political and social-cultural conditions of independent existence. Keywords: historiography, empire, colonization, commercial relations, diplomacy.

Мақалада 1917 жылы Ресейдің ұлттық аймақтарының қоғамдық-саяси өміріне елеулі өзгеріс әкелген Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына сайлауы науқанының барысы Шығыс Қазақстан мысалында жан-жақты қарастырылған. Құрылтай жиналысына сайлау науқаны тұсында Қазақстанның шығыс өңірі қоғамының саяси мәні бар әлеуметтік мақсат-міндеттер мен ұлттық сипаттағы мүдделерді Алаш қозғалысы қайраткерлерінің белсенді қызметі арқылы жүзеге асыру әрекеттері талданған. Бұл зерттеулік мақала әртүрлі санаттағы деректер кешені арқылы дәйектеліп, тарихи тұрғыдағы ұстанымдар негізінде жазылған. Түйін сөздер: Ақпан төңкерісі, Бүкілресейлік Құрылтай жиналысы, Уақытша Үкімет, Алаш қозғалысы, Шығыс Қазақстан, қазақ қоғамы, сайлау

Мақалада ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы ұжымдастыру науқанына қатысты деректер қоры қарастырылады. Әсіресе, Қазақстанның шығыс аймағында аталған науқанның іске асырылу үрдісі мен механизмдері деректік негізде сипатталған. Ұжымдастыру науқаны аясында іске асырылған тәркілеу саясаты мен одан туындаған факторлардың басты дереккөзі – мұрағат құжаттары мен ғылыми құжаттық жинақтар болып табылады. Сондай-ақ, оқиға куәгерлерінің естеліктері мен әдебие мемуарлық еңбектердің де мәселенің мәнін ашуда деректік құндылығы айрықша. Шығыс Қазақстандағы ұжымдастыру саясатының көріністері республикалық және өңірлік мұрағат қорларындағы құжаттарда молынан ұшырасады. Әсіресе, Семей қаласындағы аймақтық мұрағат қорларында ұжымдастырудың өңірлік ерекшеліктері мейлінше кеңінен қамтылған. Сондықтан да, ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы саяси үрдістерге қатысты құжаттар кешенді деректанулық зерттеулерді қажет етері сөзсіз.

Мақалада Арал-Каспий өңірінің тарихи мұрасы болып саналатын ХІХ ғ. ортасы мен ХХ ғ. басында бой көтерген мешіттердің тарихы қысқаша баяндалған. Желтау мешіттері тарихи жәдігерлер ретінде алғаш ғылыми айналымға тарихшы, профессор С.Е. Әжіғалидың жетекшілігімен жүргізілген экспедиция нәтижесінде хатталды. Желтау мешіттері көрсетілген уақыт аралығында қазақ халқының өмірінде жүрген елеулі өзгерістермен (ел арасында ислам дінінің кең тарай бастауы, көшпелі халықтың жартылай отырықшы салтты игере бастауы, күзгі қоныспен қыстау маршруттарының өзгеруі т.б.) тікелей байланысты тарихи жәдігерлер болып табылады. Түйін сөздер: Арал-Каспий аймағы, Үстірт, Жылыой, Серік Әжіғали, Желтау, мешіттер, діни-тұрғын кешендер, ишан, ахун.

Бұл мақалада талқыланатын мәселе, елбасына күн туған қилы заманда қазақ халқының шетелге кетуге тура келген қазақ босқындары жайлы. 1928–1933 жылдардағы Қазақстандағы кеңес билігінің жүргізген саясаты ғасырлар бойы көшіп жүрген халықтың малын-мүлкін тәркілеп, ұжымдастыру, отырықшыландыру жүргізілді. Қазақ жеріндегі жүргізілген бұл саяси науқанның нәтижесі 1931-1933 жылдары халық жаппай ашаршылыққа душар болды, қырылған халық бас сауғалап шекаралас шетелдерге лек-легімен көшуге мәжбүр болды. Осы тақырыпқа байланысты жаңа мәліметтер негізінде, жаңаша көз-қараспен мәселе талданады. Түйін сөздер: Ұжымдастыру, тәркілеу, ашаршылық, зобалаң, нәубет, шетелге босуы, көшу, эммиграция, ирредент, диаспора

Мақалада автор мал шаруашылығымен айналысқан Қытай қазақтарының тері өңдеу өнерінің тіршілік қажеттілігінен туғандығын айта келіп, төрт түлік мал мен аң терілерінен күнделікті тұрмыста қолданылатын теріден оңделіп жасалған ыдыстардан (саба, мес, конқап т.б.) тартып, тұрмыста пайдаланатын бұйымдар, киетін бас киім, аяқ киімдеріне дейін теріден қалай өңделіп жасалатындығы жан-жақтылы баяндайды. Сонымен қатар, Қытай модернизациясы мен интеграциясының Қытай қазақтарының тері өңдеу өнеріне тигізген әсеріне де қысқаша тоқталады. Түйін сөздер: Қытай қазақтары, тері өңдеу, мал шаруашылығы, модернизация, интеграция

Аннотация. Иранские революции 1905 и 1953 годов были подавлены с помощью иностранных государств, чьи интересы выигрывали от подавления демократии в этом регионе. Но «антишахская» революция 1979 года не стала полной победой демократических ценностей из-за действий собственного духовенства. Аятолла Хомейни, использовал свой моральный авторитет для захвата власти переходного правительства. Другие аятоллы попытались протестовать против этого, справедливо предостерегая, что в таком случае одна форма тирании будет заменена другой (Aslan, Reza. «No god, but God.» – NY: Random House Publishing Group, 2006). Так оно и произошло на самом деле - авторитарное правление шаха после революции 1979 года было заменено на авторитарное правление Аятоллы Хомейни. К тому же умелое использование ключевых концептов и символов шиизма, “вливания” теологических воззрений в политику, манипулирования общественным сознанием и религиозными постулатами детерминировало фактическую неограниченность этой власти. Исламская революция в Иране во многом остановила политическое и экономическое развитие страны, сильнейшим образом отразилась на общественной жизни, что привело к большому количеству спорных и неоднозначных событий в последние годы.

Аңдатпа: Қазақстанның археологиялық ескерткіштері туралы алғашқы мәліметтер орта ғасырлардағы ғалымдар мен тарихшылар, географтар мен саяхатшылардың еңбектерінде кездеседі. Олар өз еңбектерінде өздері тікелей көзімен көрген немесе өздеріне айту бойынша мәлім болған әдеттен тыс заттар, бейнелер, өз замандарынан көп бұрын болған қалалар мен қоныстардың жұрттарын, оқиғаларды айтып кеткен. Яғни, соңғы уақыттарда біздің елде зерттелген ерте темір кезеңінің мәдениетін айқындайтын түрлі ескерткіштерден құнды көне жәдігерлердің табылуы археологиялық қазба жұмыстарының материалдары бойынша жіктемесі мен түсініктемесін, ескерткіштердің мәдени анықтамасы мен хронологиясы, оның түрлілігі сынды әлі де түйінді мәселелерді шешуге итермелейді. Сондықтан бұл мақалада біз екі бөлікке бөліп, оны тәуелсіздікке дейін және кеін зерттеген зерттеушілердің археологиялық құжат есебін қолдандық. Төмендегі мәліметтерге сәйкес мақала бастапқы да, Шығыс Қазақстан өңірінің географиялық климатын және топографиясын сипаттап өтеді. Сондай-ақ, тәуелсіз еліміздегі археологиялық қазба жұмыстарының зерттеулері аясындағы қарқынды даму гуманитарлық зерттеулерге жаратылыстану ғылымы мен техникалық ғылымның соны жетістіктерін енгізе отырып қарастыру қажеттілігін көрсетеді. Көп ұзамай осы зерттеулердің мультидисциплинарлы методикалық әдісі де жүзеге асуда.