О.Б. Қуанбай¹*<a href="https://orcid.org/0000-0003-2079-1084">ID</a>, Н.Н. Құрманалина²<a href="https://orcid.org/0000-0001-7165-9935">ID</a>.  <div>¹Анкара Университеті, Анкара, Түркия. </div><div>²Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты, Алматы, Қазақстан. </div><div>*Автор-корреспондент. </div><div style="text-align:justify;">Е-mail: olkube89@gmail.com (Қуанбай), nurgulca@mail.ru (Құрманалина)</div><div style="text-align:justify;"><b>Аңдатпа.</b> Мақалада қазақ-жоңғар күресінің тұлғалар тарихында көрініс табуы қазіргі қазақстандық еңбектер негізінде қарастырылған. Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресінің тұлғалар тарихында көрініс табуын зерттеу ауқымды жұмыс. Оның себебі қарастырылып отырған кезеңде, яғни XVІІ-XVІІІ ғғ. қазақ-жоңғар күресіне атсалысқан, елінің азаттығы үшін еңбегін сіңірген белді қайраткерлердің көп болуымен түсіндіріледі. Сондықтан мақала аясында қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресінің тұлғалар тарихындағы сипатының тым өзекті деген мәселелеріне көңіл бөлінді. Бұнда қойылған міндетті орындау үшін Жалаңтөс батырдың, Жәңгір ханның, Әбілхайыр ханның, Бөгенбай батыр сияқты тұлғалардың өмір тарихы мен жоңғар басқыншылығына қарсы күрестегі атқарған істерінің жекелеген мәселелеріне талдау жасалды. Бұл жердегі негізгі міндет - алда зерттеуді қажет ететін өзекті проблемалардың көптігіне назар салу. Сонымен қатар зерттеуге байланысты тарихшылардың ой-қорытындыларын мысал ретінде келтіре отырып, болашақта зерттелінуі тиіс басым бағыттарды екшелеп көрсетуге мән берілді. </div><div style="text-align:justify;"><b>Түйін сөздер:</b> қазақ халқы, жоңғарлар, Абылай хан, Жалаңтөс батыр, Орбұлақ шайқасы, Қабанбай батыр. </div>

Л.С. Динашева¹*<a href="https://orcid.org/0000-0003-0831-4162">ID</a> , Г.Ж. Примкулова¹<a href="https://orcid.org/0000-0002-9074-9458">ID</a> , М.О. Аксой¹<a href="https://orcid.org/%200000-0002-0816-2210">ID</a>. <div>¹Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Қазақстан, Түркістан қ.</div><div>*Автор-корреспондент </div><div> Е-mail: Lazat.Dinasheva@ayu.edu.kz (Динашева), gaukar.primkulova@ayu.edu.kz (Примкулова), m_oguzhan_aksoy@hotmail.com (Аксой) </div><div style="text-align:justify;"><b>Аңдатпа.</b> Мақалада XIX ғaсыpдың сοңындa Οңтүстік Қaзaқстaн өңіpіндe мекендеген этностардың οpнaлaсуы мeн пοлиэтникaлық құpaмының қaлыптaсуынa ықпaл eтуші фaктοpлap қарастырылады. Сол кезде патша үкіметінің жүргізген көші-қон саясатының маңызын және оның халық құрамына әсерін, миграциялық процесті peттeугe бaғыттaлғaн билік οpгaндapының әдіс-тәсілдepін aнықтaу көзделеді. Сонымен қатар, пaтшa үкімeтінің көші-қοн саясатындағы жаңа бағыттары мен оның заңнамалық негіздері зepдeлeнеді. Оңтүстік Қазақстан өңірі суармалы егіншілік арқылы диқаншылығы ежелден қалыптасқан аймақ болып саналады. Онымен бірге, қалалық өмір салтының тарихи даму шарттары да әлеуметтік қатынастарға әсерін тигізді. Ресей империясының әкімшілік билігінің орнауы, мұндағы еңбек бөлінісінің арақатынасына терең өзгеріс ендіре алған жоқ. Патшалық биліктің әуелі орыс-казактарды, кейінен қара шекпенді славян шаруаларын қоныс аударту арқылы Түркістан өлкесінде отарлау саясатын жүргізуі нәтижесінде Қазақстанның Оңтүстігінде полиэтникалық және көпконфессиялы құрылымының қалыптасуы осы мақалада баяндалады. </div><div style="text-align:justify;"><b>Түйін сөздер:</b> патша үкіметі, көші-қон саясаты, демография, әлеуметтік жағдайы, халық құрамы, пοлиэтнοсты мeмлeкeт. </div>

А.Қ. Ахмет¹<a href="https://orcid.org/0000-0003-1442-5811">ID</a>, Ғ.А. Шотанова²*<a href="https://orcid.org/0000-0002-3641-5668">ID</a> <div>¹Х. Досмұхамедов ат. Атырау университеті, Қазақстан, Атырау.  </div><div>²Ш.Ш. Уәлиханов ат. ТжЭИ, Қазақстан, Алматы</div><div>*Автор-корреспондент </div><div> E-mail: axmet_begis@mail.ru (Ахмет), galia8.09@mail.ru (Шотанова)</div><div style="text-align:justify;"><b>Аңдатпа.</b> Мақалада ХІХ ғасырдағы қазақ даласындағы ағартушылықтың даму сипаты патша үкіметінің қазақтардың «білім алуына» қатысты саясатының жүзеге асыру мәселесі қарастырылады. Патша үкіметінің саясатын қазақ даласында жан-жақты жүзеге асыру мақсатында қазақ ақсүйектерінің балаларын Ресей империясының мәртебелі оқу орындарында оқыту күн тәртібінде тұрды. Болашақ патша үкіметі кеңселерінде қызмет атқаратын қазақтар балаларын оқыту орындарының бірі - Орынбордағы Неплюев кадет корпусы болды. Авторлар зерттеу жұмысында Орынбор губерниясындағы алғашқы зайырлы оқу орнында қазақ жастардың кәсіби әскери қызметкер ретінде дайындығын сипаттайды. Мақалада Неплюев кадет корпусының алғашқы тәрбиеленушілері мен түлектері Ішкі Ордадағы қазақ ақсүйектерінің балалары болғандығын, олардың ішінде Қ.Шығаев, К. Қарауылов, М. Тәукин, Д. Шөкиев, К. Орманов, З. Жәңгіров, Е. Жәңгіров, М.С. Бабажанов, Ә. Сейдалин, М. Санғырықов т.б. туралы айшықталады.</div><div style="text-align:justify;"><b>Түйін сөздер:</b> Неплюев оқу орны, офицерлер, кадет корпусы, патша шенеуніктері, дала элитасы, империялық саясат, Мемлекеттік кеңес, аудармашы, тарихи тұлғалар, ағартушы және этнограф. </div>

О.Х. Мұхатова¹*<a href="https://orcid.org/0000-0002-8613-7248">ID</a>. <div>¹Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты. Қазақстан, Алматы қ. </div><div>*Автор-корреспондент  </div><div>Е-mail: Orazgul7@rambler.ru (Мұхатова) </div><div style="text-align:justify;"><b>Аңдатпа.</b> Мақалада революцияға дейінгі орыс шенеуніктері мен зерттеушілерінің, педагог мамандардың қазақтардағы ағарту ісінің әртүрлі мәселелерін қарастырған еңбектері тарихнамалық тұрғыда талданады. А. Алектровтың, А.В. Васильевтің, К. Белавиннің еңбектері және мерзімді басылым беттерінде жарияланған Орал, Торғай, Орынбор облыстарындағы қазақ балаларының білім алуы туралы мақалалар талданады. Тарихнамалық фактілерді дәйектеу мақсатында қолданылған кеңестік және посткеңестік кезеңдерде Қазақстанда, Ресей Федерациясында жарияланған зерттеулер қоса талданады. Орынбор Неплюев кадет корпусы, Орынбор фелдьшерлік мектебі, Орынбор шекара комиссиясының жанындағы қазақ балаларына арналған мектеп, Орынбор, Орал, Троицк дала бекіністеріндегі орыс-қазақ бастауыш, екісыныптық ауыл, қазақ мұғалімдер мектептері туралы баяндалған еңбектердің мазмұны, маңызы көрсетіледі. Еңбектердегі оқу орындарының орналасқан аумағы, халқы, оқу орындары, қаржыландырылуы, шығындары, оқушылардың саны, жасы, әлеуметтік құрамы, сыныптарға бөлінуі, оқытылған пәндер, шәкіртақыны тағайындау, оқу ақысы, наным-сенімі туралы мәліметтер келтіріледі. Қазақ балаларының білім алуындағы қиындықтар, отарлаушы елдің қазақ балаларының терең білім алуына мүдделі болмауы, қыз балалардың оқуға тартылмау себептері және т.б. проблемалар тарихнамалық деректердің ауқымында анықталады.</div><div style="text-align:justify;"><b>Түйін сөздер:</b> тарихнама, қазақ ағартуы, орыс зерттеушілері, орыс-қазақ мектептері, әскери училищелер, прогимназия, Орынбор, Орал, Торғай, Троицк. </div>

Е.Ш. Ақымбек¹<a href="https://orcid.org/0000-0002-0603-4514">ID</a>, М.С. Шагирбаев¹*<a href="https://orcid.org/0000-0001-8176-9329">ID</a>. <div>¹Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, Қазақстан, Алматы қ. </div><div>*Автор-корреспондент </div><div>Е-mail: eraly_a@mail.ru (Ақымбек), mambet_87@mail.ru (Шагирбаев)</div><div><div style="text-align:justify;"><b>Аңдатпа.</b> Мақалада Талас өңіріндегі ортағасырлық төрткүлдердің зерттелуіне хронологиялық негізде тарихнамалық шолу жасалады. Аталған өңірдегі төрткүлдердің зерттелуі жүйелі түрде топтастырылып, төрткүлдер туралы мәліметтердің ғылыми айналымға енуіне сараптама жүргізіледі. Талас өңіріндегі ортағасырлық төрткүлдердің зерттелуін ХІХ ғасырдың ортасынан бастап бүгінге дейінгі ауқымды хронологиялық кезеңде қарастыра отырып, жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері салыстырмалы түрде зерттеледі. Зерттеу жұмысында Е.И. Агеева, Г.И. Пацевич, К.А. Ақышев, К.М. Байпақов, П.Н. Кожемяко, Т.В. Савельева, М. Елеуов, А.А. Нұржанов, М.С. Қасенов, Н.Н. Маханбаева және т.б. ғалымдардың еңбектеріндегі кезеңдестіру мәселесіне тоқталып, олардың өзара ұқсастықтары мен айырмашылықтары сипатталады. Мақала авторлары бірқатар төрткүлдердің баламалануындағы өзекті мәселелерге тоқталып, Талас өңіріндегі ортағасырлық төрткүлдерге қатысты ақпараттар кешенін хронологиялық тұрғыдан қайта жүйелеу қажеттігін алға тартады. Мақаланың қорытынды бөлімінде төрткүл тәріздес ескерткіштерді зерттеудегі негізгі міндеттерді сипаттай отырып, төрткүлдердің атқарған қызметін анықтау қажеттігі айтылады. </div></div><div style="text-align:justify;"><b>Түйін сөздер:</b> Талас өңірі, ортағасырлық ескерткіштер, төрткүлдер, қала мәдениеті, археологиялық зерттеулер, археологиялық материалдар, тарихнама.<br /></div><div style="text-align:justify;"><br /></div>