Отан тарихы. Зерттеудің жаңа әдістері

Abstract: The problem of the development socio-ethnic communities and their relationships is relevant and complex in public life. The study of the problem of interethnic and interfaith harmony at the present stage requires special attention. In this article, the authors address the problems and tools for ensuring the peaceful coexistence of various ethnic groups, which is an essential condition for maintaining stability and security in the country. Distrust between representatives of various ethnic groups and religions creates the basis for the formation and dissemination of ideas of national superiority and religious extremism, a prerequisite for the emergence of mutual enmity and interethnic conflicts. Distrust between representatives of various ethnic groups and faiths creates the ground for formation and dissemination of ideas of national superiority and religious extremism, prerequisites for the emergence of mutual hostility and inter-ethnic conflicts. However, such a distribution of functions and responsibility for the state of affairs in the field of interethnic relations between various state bodies in the absence of a single concept, strategy or action program for the implementation of ethno-national does not seem effective. In particular, this contributes to the lack of clear coordination, inconsistency and unnecessary competition in the relevant activities of certain government bodies.

Аңдатпа. Мақалада АҚШ-Қытай сауда текетіресі, COVID-19 пандемиясы, мұнай дағдарысы жағдайында халықаралық сауданың қарқыны күрт төмендеп, мемлекеттердің ЖІӨ құлдырау жағдайында «Бір белдеу - бір жол» жобасынының жүзеге асуындағы сын-қатерлер қарастырылған. Қазіргі әлемдік мұндай қаржы-экономикалық дағдарыстың қысқа әрі уақытша болатындығын, алдағы 1-2 жылда қайта даму деңгейіне оралатындығы қарастырылған. Дегенмен, дағдарыс уақытында әлемдік ірі державалардың өзара ықпалдастығы мен ақпараттық «арпалысы» ушыққанына талдау жасалады. АҚШ-ҚХР сауда соғысының саяси және идеологиялық дәрежеге өткендігін көрсетеді. Осы бірнеше фактордың әсерінен болған дағдарыс жағдайында «Бір белдеу - бір жол» инициативасын іске асырудағы бірқатар кедергілер мен жаңа мүмкіндіктер де мақалада қарастырылған.

Аңдатпа. XIX ғ. ортасында Доңызтау ауданында «мешіт, медресе, тұрғын үйлер, шаруашылық құрылыстар, рулық бейіттер, бұлақтар немесе құдықтардан (оның астауларымен)» тұратын өзіндік ерекше «діни-тұрғын кешендер» бой көтерді. Бұндай кешендер көшпелілердің көш жолдарының бойында күзеу өрісінде салынды. Діни-тұрғын кешендердің салынуына – қазақ даласындағы көшпелілердің жартылай-отырықшылыққа, отырықшылыққа ауысуының әсері және ислам дінінің қарқынды жүрген идеологиясы маңызды рөл атқарды. Мұндай жағдайлар, жаңадан бой көтерген діни-тұрғын кешендерінде өзгеше типтегі мешіттердің пайда болуына әкелді. Мәселен, Доңызтау ауданында «екі күмбезді», «төрт күмбезді», «алты күмбезді» етіп көмкерілген және кейде төбе жабыны қарапайым тегіс етіп жабылған мешіттер салынды. Мешіттер бірнеше бөлмелерден тұрды. Мақалада автор Доңызтау ауданындағы діни-тұрғын кешендерінің қалыптасу тарихының кейбір мәселелерін қарайды. Сонымен қатар, Бесбай және осы уақытқа дейін белгісіз болып келген Изенағаш діни-тұрғын кешендерінің мешіттеріне сипаттама беріп, оның кейбір ерекшеліктеріне талдау жасалынған.

Аннотация: В статье рассматриваются вопросы формирования нового рабочего класса советского Казахстана. Особо подчеркивается значение принудительного труда спецпереселенцев и узников исправительно-трудовых лагерей в реализации планов социалистического строительства. Колоссальная роль в планах социалистической индустриализации отводилась узникам ГУЛАГа, ставшего тайный, для непосвященной массы советских людей, сталинским меганаркоматом «подневольного труда». При рассмотрении происходивших в республике процессов «формирования нового рабочего класса», анализируется социальная структура народонаселения, в частности, несоответствие крестьянского, а по культурно-цивилизационным характеристикам – типично аграрно-традиционного общества - модернистским лозунгам освоения планеты и строительства нового мира. В этом смысле специфику труда описываемой эпохи правомернее сравнить с «ирригационным тоталитаризмом» восточных и египетских деспотий древности. К тому же, промышленный рабочий класс Казахстана первых пятилеток обнаруживает доминирующие в массовом сознании императивы традиционной общинно-крестьянской субкультуры.

Аннотация. В статье предпринята попытка описать мимесис – один из базовых когнитивных алгоритмов воспроизводства традиционной культуры и исторической памяти – ставший основой многих культур и идеологий, несмотря на декларированный ими модернистский пафос. Культура с миметическим способом ретрансляции информации организует мышление и память своих адептов по принципу «цитат». Порожденная стабильностью вечного повторения, миметическая культура существовала в циклическом времени: миф выполнял этиологическую функцию, вписывая прошлое в настоящее будущего, индивидуальное в коллективное, а локальное – в планетарное, не разделяя, разумеется, эти категории. Являясь базовым, системообразующим принципом информационной матрицы на протяжении тысячелетий, мимесис продолжил выполнять эту функцию и в эпоху модерна. Например, социокультурная природа СССР была модернизирована ровно в том смысле, что создала «новый мимесис». И даже современная индивидуальность квази-рыночной культуры имеет все черты приватизированного коллективного тела. Несмотря на декларируемый разрыв с советским, активные процессы десоветизации и нациестроительства на всем постсоветском пространстве являются ничем иным, как идеологической инверсией все той же логики мимесиса, следуя которой этномобилизующий дискурс выстраивается цитатами (зачастую ложными, что характерно для фольклора), источником которых является традиционная культура.

Аңдатпа: Осы мақалада, Ақтөбе қаласының Баласағұн екенін дәлелдейтін ономастикалық және археологиялық деректерін, және ортағасырлық жазбаша дереккөздер, археологиялық және нумизматикалық мәліметтер жинағын береміз. Тарихи, аты аңызға айналған Баласағұн қаласы жөнінде көбірек, нақты мағлұматты Махмуд Қашқаридың «Түрік сөздігі» еңбегінен кездестіруге болады, себебі, оның әкесі Ыстыққөлге жақын орналасқан Барысған қаласынан шыққан. «Барсған: Афрасиабтың ұлының есімі. Барсған қаласын салдырған сол. Бұл Махмудтың атасының шахры». Махмудтың өзі Қашқар қаласында туылғанымен Баласағұнда және басқа да түрік қалаларын, елді мекендерін түгел аралап, осы еңбегін жазу үшін ғылыми деректер жинағанын аталмыш еңбегінің басында жазған. 1077 жылы Таяу Шығыс елдерін, Түркістанды тегіс аралап, өзінің өте құнды еңбегін түркі тілінде жазып қалдырған. Ол бауырлас түркі тілдес халықтардың данышпан ғалымы ретінде дүниеге белгілі. М. Қашқари заманында Баласағұн өзінің шарықтап дәуірлеген кезеңінде жасаған. Ол қалада жиі-жиі болып, өзінің естігенін, көргенін және білгенін жазып кеткен. Оның жазғандарын бағалап, қалдырған мұрасын дәріптеуіміз қажет. Өйткені М. Қашқаридың бізге қалдырған мұрасы, ертедегі ортағасырдағы тарихымызды шынайы мәнде жазуда көп мағлұмат беретінінде дау жоқ.

Аннотация. В статье раскрывается всемирно-историческое значение победы советского народа в Великой Отечественной войне. Это война была судьбоносная для всего мира, для СССР и каждого ее гражданина. Большое внимание уделяется исторической памяти казахстанцев в крупных битвах. Память нашего народа об истории страшной войны является главным и продуманным отношением к нашему прошлому. На протяжении многих времен в каждом народе сохранялись боевые эпизоды Великой Отечественной войны. В каждой семье, есть свои воспоминания о войне. И они далеко не лучезарны. Это трагическая часть нашей общей коллективной памяти. Но мы новое поколение спокойно относимся к немцам и японцам, финнам и румынам, много можно перечислять государств завоевателей пытавшихся с оружием подчинить наши народы. Просто сейчас нам надо ввернуть и показать молодой поросли, что такое национальный патриотизм. Для народа это война есть память о боевых товарищах, беспримерном мужестве и героизме воинов, которые, не жалея сил и самой жизни, сражались за свободу и сохранения мира своим потомкам.

Abstract. Today the problem of social integration of borderlands into the social order of the Russian Empire relevant and most discussed in this field. Over the past decades, within the framework of the «imperial turn», the theme of the unity of the center and the periphery, especially their mutual relations, have become priority area. The humanities are trying to solve the problem of restoring the natural, historical development of the Russian Empire, which «grew» in numerous peripheries and represented a wide section of socio-cultural layers and estates. Modern concepts of study the Russian empire as multinational, multiconfessional, allow revealing the features, methods, and models of regional integration, determining the role of each region in imperial reality and identifying all forms of relations between the center and the periphery in a whole picture. The Kazakh steppe in the 19th century became the socio-political component of the empire, transforming the traditional ruling system. Although, the study of social changes in the Steppe is important, both in understanding the imperial diversity, so and to identify differences in the incorporation of other nomadic peoples (Bashkirs, Kalmyks, and others.) into the estate order of the empire, in the world and domestic science is not attempted to study the process of formation of the Kazakh nobility in the context of social incorporation of the Kazakh steppe into the Russian Empire. Presented article reveals the level of researching the social changes in 19th century Kazakh steppe, focusing on some investigations on the Kazakh nobility in world and Kazakh scholarship.

Аннотация. Изучение истории империй сохраняют свою актуальность. Исследователи пытаются определить общие тенденции формирования имперских государств, взаимоотношения центра и периферии, национально-этнические и конфессиональные проблемы, вопросы «имперского мышления» и т.д. При этом, часто поднимается вопрос о «феномене Российской империи», который заключается в способах образования и методах управления колониями. В статье анализируются работы, в которых исследователи приводят аргументы в пользу уникальности Российской империи, с точки зрения, «мягкой политики» экономической эксплуатации в отличие от других «классических империй». Для всестороннего понимания особенностей политики Российской империи по отношению к Казахстану необходимо, прежде всего, осмыслить современное состояние изучения общих проблем империи, её дефиниций и признаков, типологии, стадий становления, развития и распада. Важно понять, по какой логике, в рамках каких научных школ и методологий осмысливались империи, какой вклад в этот процесс внесли не только историки, но и философы, социологи, политологи и культурологи. Существуют различные школы изучения данной проблемы, которые анализируют закономерности образования империй, их расширения, расцвета, упадка и гибели. Однако общепринятого определения империи не сложилось. Тем не менее, в результате длительных дискуссий учёные более или менее едины в том, что империей является государственное образование достаточно большого размера, которое включает в себя в качестве составных частей территории и народы, присоединенных, как правило, военным путем и удерживаемых в рамках полного или частичного подчинения силой.

Аңдатпа. Мақалада Қазақстан мен Әзербайжан арасындағы қатынастардың сауда-тауар айналымы мен көлік қатынастары саласындағы даму деңгейі және қазіргі жеткен жетістіктері қарастырылған. Өзара ынтымақтастық қатынастардағы екі жақтың мүдделері анықталып, екі елдің де халықаралық қатынастардағы ұстанымдары мен Каспий теңізін ортақ пайдаланудағы мүдделерінің ұқсастығы негізделген. Екі мемлекеттің де түбі бір туыс түркі елдері екендігінің өзі өзара ынтымақтастықтың қажеттілігін көрсететіні туралы пайымдаулар жасаған. Зерттеу барысында авторлар екі мемлекеттің арасындағы ынтымақтастықтың дипломатиялық қатынастар пайда болғаннан осы уақытқа дейінгі даму үрдісін үш кезеңге бөліп зерттеуге болатынын көрсетіп, екі жақты байланыстарды осы кезеңдер арқылы қарастыруға болатыны туралы пайымдаулар жасаған. Осы тақырыптағы іргелі зерттеулердің аздығына қарамастан авторлар статистикалық көрсеткіштер мен деректер негізінде екі жақты қатынастардың осы уақытқа дейінгі табыстарына салыстырмалы түрде талдау жасап, жетістіктері мен осал тұстарын көрсетуге талпыныс жасаған. Бүгінгі күні Қазақстан мен Әзербайжан арасындағы қатынастарда аса күрделі мәселелердің жоқтығы және екі елдің арасындағы қатынастардың стратегиялық серіктестік деңгейіне жеткендігі, бұдан былай да екі жақты қатынастарды одан әрі жетілдірудің қажеттігі негізделіп, одан әрі ынтымақтастықты белгілі бір салаларда дамыту қажеттігі қорытындыланған.