Electronic magazine "edu.e-history.kz" № 4(20), 2019

Қоғамдық үрдістерде өзекті мәселеге айналып отырған этномәдени үрдістер әлеуметтік ғылымдардың негізгі объектісіне айналды. Бұл әр түрлі ғылыми бағыттарда бірегейлік ұғымын өзінше түсіндіруге алып келді. Соның ішінде этнология ғылымында бірегейліктің этномәдени категориясы бойынша зерттеулер жүргізу дәстүрге айналған. Алайда, этникалық топтар мен этностардың этникалық және этномәдени бірегейлік үрдістері тілдік факторсыз шешілмейтіні анық. Осы тұрғыда этникалық бірегейлікті сақтауда тілдің орының ерекше қарастырған жөн. Мақалада қазіргі кездегі этникалық және этномдени бірегейліктің негізгі теориялары қарастырылған. Сонымен қатар, этникалық бірегейлікті сақтауда тілдің орны маңызды екені көтеріледі. Автор арнайы теориялық әдебиеттерді пайдаланған. Кілт сөздер: этникалық бірегейлік, мәдениет, үрдіс, тіл, индивид, этникалық топ, билингвизм.

Мақалада Қазақстан-Түркия елдері арасындағы архив саласы бойынша өзара қарым-қатынас мәселесі қарастырылады. Түркия еліндегі аудиовизуальді құжаттардың сақталу, зерттелу тәжірибесі көрсетіліп, Орталық Мемлекеттік кино-фото және дыбысжазбалары архивінің (бұдан былай - ҚР ОМ КФҚДЖ архиві) қорын Түркия еліндегі қазақ халқының тарихына, мәдениетіне байланысты құжаттармен толықтыру барысы қарастырылған. Екі елдің архивтерінің арасындағы алдыңғы жылдарда өткізілетін ісшаралар жоспары баяндалады. Кілт сөздер: архив, қарым-қатынас, тәжірибе, қор.

В этой статье дан историографический анализ источникам тюрко-монгольского права Тöре и Яссе Чингисхана. Рассмотрен круг исторических парадигм, которые рассматривают проблемы политико-правовой системы и их диалектической трансформации. Определено, что главным фактором в формировании и законодательном развитии Монгольской империи сыграли Тöре и Яссы Чингисхана. Определить направления исследований развития государственных структур, политико-правовых институтов, формирования общественных представлений и идеалов в кочевой среде Ключевые слова: Тöре, Яссы, научные парадигмы, империя, закон, кодификация, реконструкция.

Өзбекстан Республикасы өзінің геосаяси және экономикалық маңыздылығына, табиғи және адами ресурстарына байланысты халықаралық назарын өзіне аударады. 28 жылдық тәуелсіз Өзбекстанның халқы шетелдік және аймақтық зерттеушілердің басты назарына айналды. Мақала Өзбекстан Республикасының білім беру жүйесінің дамуының ерекшеліктеріне арналған. Білім беру жүйесінің нормативтік-құқықтық жағы, негізгі өзгерістері қарастырылды. Қазіргі таңда Өзбекстан білім беру жүйесін модернизациялауға назар аударғаны көрсетілген. Постсоветтік кеңістікте Өзбекстан білім беру жүйесіне қаржы құюдан алдынғы орынды иеленеді, бірақ соған қарамастан халықты жоғары біліммен қамтамасыз етуде және гендерлік сәйкессіздікте кедергілер кездеседі. Кілт сөздер: Орталық Азия, аймақ, Өзбекстан, білім жүйесі, реформа, модернизация, серіктестік.

Мақалада 1917 жылы бүкіл Ресей кеңістігін қамтыған саяси-әлеуметтік маңызы зор саяси іс-шара - Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына сайлауы қарсаңындағы Қазақстан, соның ішінде Шығыс Қазақстан мысалында ресми және бейресми санаттардағы ұйымдардың өлкедегі саяси билік жүйесінің өзгеріс динамикасын түзуге қатыстылығын талдап көрсету басты мақсат ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, Құрылтай жиналысына сайлау науқаны тұсында қазақ қоғамының саяси және әлеуметтік мүдделерді күн тәртібіне шығару мәселесіне қатысты атқарған тарихи қызметі деректік негізде баяндалады. Қазақстандағы Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттар сайлауын өткізуге байланысты туындаған жан-жақты сипаттағы көріністері тақырыптың зерттеулер, Семей қаласындағы аймақтық мұрағат қорларында сақталған құжаттар және сол кезеңдік баспасөз материалдары арқылы дәйектеледі. Түйін сөздер: Бүкілресейлік Құрылтай жиналысы, Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Уақытша Үкімет, Алаш қозғалысы, Қазақ комитеті, Земство

Важным аспектом в изучении древних обществ являются гендерные отношения. Выяснение особенностей социальных ролей в том или ином обществе может стать ценнейшим источником для его изучения. Наличие богатой источниковой базы по археологии кимаков – одного из тюркских племен эпохи развитого средневековья, является основанием для проведения исследования о роли гендера в погребальной обрядности населения Кимакского каганата. Судя по данным археологических источников, территория этого государства находилась в Обь-Иртышском междуречье. Время его существования – IX–XI вв. Анализ погребального обряда показал, что гендерные отличия фиксируются в размещении умерших мужчин и женщин в пространстве могильника, а также в составе жертвенной пищи, погребального инвентаря. Необходимо отметить, что именно по археологическим материалам с территории Верхнего Прииртышья, впервые в археологии Казахстана Ф.Х. Арслановой был поднят вопрос об особом статусе женщин в эпоху средневековья.

Есмағамбет Исмайлов, жиырмасыншы ғасырда өмір сүріп, еңбек еткен қазақ зиялыларының үшінші буынының өкілі. Кез-келген шынайы ғалым сияқты оның шығармашылық қызметі де өмір сүрген кезеңі мен сол кезеңге тән қоғамдық мәселелермен тығыз байланысты жүрді. Е. Исмайлов екі мәрте, яғни 1933 жылы және 1951 -1954 жылдары саяси репрессияны басынан кешірді. Біздің зерттеуіміз басым түрде осы аталған жылдардағы сот процесстерінің материалдарына негізделді. Түйін сөздер. Әдебиет, саяси қуғын-сүргін, ұлтшылдық, архив, деректер.

Статья посвящена сопротивлению народных масс политике военного коммунизма в Северном Казахстане. Существенной частью политики «военного коммунизма», проводившейся в годы гражданской войны (1918–1921) была продовольственная разверстка, которая являлась наиболее и была основным методом заготовки продовольствия Советским государством. Сопротивление продовольственной политике советского государства в начале 1921 г. вылилось в кровопролитное восстание. В работе анализируются причины участия казачества, крестьянства и казахского населения в восстании. Рассматривается ход восстания в уездах. Восстание характеризуется как антикоммунистическое. Ключевые слова: Северный Казахстан, гражданская война, антикоммунистическое восстание, продразверстка, Акмолинская губерния.

Starting from the 18th century, Russia began to play an active role in the political arena of the South Caucasus. This region has always had an exceptional, vital place in Russia's geostrategic plans. After defeating the main rivals of the Soviet Russia in the civil war, his first task was to restore the former empire boundaries that were actually out of control because of the October 1917 revolution. This policy was also followed by the South Caucasus. In this article, the author, based on archival documents introduced into scientific circulation, described the complex process of the formation of the USSR in the South Caucasus. A special place here is allocated to the contradictions among the political elite (between Lenin and Stalin) of Soviet Russia. Key words: South Caucasus, Russia, Soviet, occupation, Azerbaijan, Armenia, Georgia, USSR.

Между учеными, стратегами, представляющими страны дальнего зарубежья, а также постсоветское пространство, существуют разные взгляды и подходы по таким геополитическим вопросам, как военно-стратегическое значение Кавказа, его место и роль в обеспечении международных отношений и международной безопасности. В этом пространстве, несущем особый смысл с геополитической точки зрения, тактика согласования глобальных, региональных интересов с интересами национальной безопасности, изучение совпадающих, соприкасающихся нюансов различных интересов геополитических акторов уже в течение долгого времени находится в центре внимания специалистов и соответствующих организаций. Над такими вопросами, как геостратегические и военные вопросы Евразии, Кавказа, восстановление регионального мира и сотрудничества, пути решения конфликтных вопросов, согласование глобальных и местных интересов, политика безопасности стран региона в последние годы задумываются не только официальные круги, общественная мысль зарубежных стран, но также и страны нашего региона, в том числе и Азербайджан. Ключевые слова: Гейдар Алиев, Ильхам Алиев, президент, Кавказ, мир