Аңдатпа. Бұл мақалада 1917 жылдың аяғы мен 1918 жылдың басында Ресей мемлекеттілігінің ыдырауы жағдайында пайда болған екі облыстық мемлекеттік билік органы – Уақытша Бүкіл қазақ-қырғыз халық кеңесі (Алаш-Орда) мен Уақытша Сібір үкіметінің өзара қарым-қатынасы қарастырылады. Ресей демократиялық федеративтік республикасы құрамындағы автономияға қол жеткізу – стратегиялық мақсаттың ортақтығымен негізделген олардың ортақ саяси мінез-құлқына объективті алғышарттардың болуы туралы қорытынды жасалады. Осы үкіметтердің әлеуетті одағының құрылмауына әкеп соқтырған кең ауқымды азаматтық соғыс жағдайында осы мақсатқа қалай, қашан және қандай нысандарда қол жеткізуге болатыны туралы мәселелер бойынша келіспеушіліктер қарастырылады.
Өзін бұрынғы Ресей империясының территориясында өмір сүрген қазақтардың үкіметі ретінде көрсеткен және дәстүрлі түрде бірнеше рет Алаш-Орда деп аталған Алашорда уақытша халықтық кеңесі және Уақытша Сібір үкіметі ұзақ өмір сүрген жоқ. Олар 1917 ж. Қазан төңкерісінен кейін пайда болды және көбіне жергілікті қауымдастықтың Ресейдің мемлекеттік билігінің күйреуіне, революциялық процестің тереңдеуі кезінде Ресейдің басына түскен жүйелік дағдарысқа реакциясы ретінде түсіндірілді. 1918 ж. қараша айының басында Алашорда мен Уақытша Сібір үкіметі Уфадағы Мемлекеттік конференцияда сайланған Уақытша Бүкілресейлік үкіметке жол беріп, тарихи аренадан кеткендігі, яғни Алашорда мен Сібір үкіметтерінің байланыстары осы мақалада баяндалады. Қазақ зиялыларының өз халқына автономия алудағы алғашқы әрекеті Алашордамен байланыстылығын осы мақаладан көруімізге болады.
Аңдатпа. Мақалада Қазақ еліне адал еңбек еткен, «Алаш» қайраткері, дәрігер Асылбек Сейітовтің «Ағарту жолында не шара қолдануымыз керек (Жазды күнгі оқытушылар курсы ашылар алдында)» атты мақаласы талданады. Автор деректанудың әдістемесін және әдістерін пайдалана отырып аталған еңбектің мазмұнын талдап, маңызын анықтайды. Тарихи деректің пайда болуын, репрезентативтілігін, фактілерінің шынайылық дәрежесін анықтайды. Асылбек Жұманұлының кеңес өкіметінің алғашқы жылдарындағы Қазақстандағы білім беру бағдарламасы жөніндегі пікірлері большевиктік биліктің ерешеліктерімен байланыстырыла көрсетіледі. Асылбектің қабылданған бағдарламалардың әрқайсысына тоқталып, олардың білім алудағы ұтымды тұстары бойынша жасаған тұжырымдары талданады. Мұғалімдердің міндеттері, біліктіліктерін көтерудің қажеттілігі, білім берудегі пәнаралық байланыстар, өлкетануды оқытудың маңызы турасындағы ойлары сараланып, баға беріледі. Алаш ардақтысының оқушының алған білімін тәжірибемен ұштастыру жөніндегі пікірлеріне ерекше назар аударылады. А. Сейітовтің жаратылыстану пәндерін оқытуға баса назар аударылуы тиістігі төңірегіндегі ойлары талданады. Пәндерді оқытуда қазақ халқының рухани мұрасын, солардың арасында ауызша деректерді кеңінен пайдалану қажеттілігі туралы пікірлері айқындалады.
Аннотация. Статья посвящена исследованию голода в Акмолинской губернии. Анализируется экономическая и политическая обстановка в регионе в 1921-1922 годы. Показано, что причины, приведшие к кризису сельскохозяйственного производства, а затем к голоду, накапливались в течение ряда лет. В период гражданской войны регион являлся ареной военных действий. Ослабленные годами бедствий и разорений земледельческие и скотоводческие хозяйства не могли противостоять засухе и неурожаю. Однако основной причиной разразившегося голода стали политико-экономические мероприятия большевиков, связанные с экспроприацией сельхозпродукции у населения. Завышенные нормы продразверстки и сменившего ее продналога привели к разорению крестьянского хозяйства и казахского аула и явились главным фактором развития голода в Северном Казахстане. Ситуация усугублялась неконтролируемым притоком беженцев из голодающих районов Поволжья, эпидемическими заболеваниями. Несмотря на донесения в центральные органы власти о катастрофическом положении населения, Акмолинская губерния официально так и не была признана голодающей. Местные органы власти с запозданием оценили размеры бедствия.
Аңдатпа. Ғылыми мақалада авторлар Ортағасырлық Ақтөбе (Баласағұн) қаласын алғаш зерттеген ғалымның еңбектерімен таныстырып отыр. Алғашқы археологиялық қазба салу барысында аталған ескерткіштен табылған құнды деректер жөнінде ақпарат береді. Табылған материалдарға талдау жүргізу негізінде Ақтөбе (Баласағұн) қаласының шамамен өмір сүрген уақыты жөнінде айтылады. Қаладан табылған ескерткіштерге сүйене отырып, сол аймақта өмір сүрген халықтардың шаруашылығы туралы осы мәліметтер келтірілген. Мақала негізінде қала тұрғындарында қолөнер кәсібі кеңінен дамығандығы туралы көз жеткізуге болады.
Ортағасырлық Ақтөбе (Баласағұн) шаһарын алғаш зерттеген, археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген әл-Фараби атындағы Қазақтың мемлекеттiк ұлттық университетiнiң археологиялық экспедициясы (УАЭ, жетекшiсi профессор У.Х. Шәлекенов) болды. Ширек ғасырға жуық орындалған зерттеулердiң нәтижесiнде ортағасырлық қаланың тарихи-топографиялық құрылымы анықталып, оның әр түрлi бөлiктерiнде археологиялық қазба жүргiзiлдi. 1976-1990 жж. аралығында қаланың цитаделiнде үш стратиграфиялық кесiк және 8 қазба жүргiзiлiп, оның VI-ХIII ғ. бас кезiнде өмiр сүргенi анықталып, үш хронологиялық кезеңде (VI-VIII ғғ. бiрiншi жартысы; VIII ғ. екiншi жартысы – Х ғ; ХI-ХIII ғғ. басы) салынған бекiнiс (замок), қамалдар, мұнаралар, салтанатты сарай кешенi, алаңдар, қақпа, монша т.б. құрылыс қалдықтары ашылды» (Елеуов, 1995: 123). Осы мақала негізінде зерттеушілер көптеген тың материалдарға қол жеткізе алады.
Аңдатпа. Бұл мақала Генри Болингброктың (1678-1751) ғылыми көзқарастарын талдау мысалында ағылшын ағартушылығының ерекшеліктерін зерттеуге арналады. Ағылшын ағартушылығы өзінің ғылыми өзектілігіне қарамастан, тарихнамада, соның ішінде кеңестік ғылымда аз зерттелді. Ол қоғамдық ойдың дамуындағы маңызды, мәнді кезеңдердің бірі ғана емес, сонымен қатар рухани салада жаңа идеологияның қалыптасу үдерісін көрсетеді. Франция материалындағы еуропалық ағартушылықты зерттеу түсінікті болғанмен, оның дамуын қадағалай отырып, тарихи бастауларына, атап айтқанда, ағылшын ағартушылығына көз жеткізуге болады. Бұл тұрғыда Генри Болингброктың жеке басы және қызметі олқылықтардың қатарын толтырады.
Г. Болингброктың мұрасын қарастыра отырып, оның идеяларын француз ағартушылары, әсіресе Вольтер қаншалықты дәрежеде қабылдағанын білуге болады. Вольтер тарихының әдіснамасы саласындағы идеялары мен философиялық ойлары Г. Болингброктың көзқарастарына негізделеді. Сондықтан да Болингброктың саяси-тарихи идеяларын зерттеу ағылшын Ағартушылығы ғана емес, жалпы еуропалық Ағартушылық ойдың маңызды мәселелеріне ғылыми тұрғыдан талдау жасауға мүмкіндік береді.
Ағартушылық заманының ойшылдары әдеби түрде көп қырлы және терең мазмұндағы еңбектерді жаза білді. Солардың ішінде, Генри Болингброктың «Хаттары» қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Сонымен қатар ойшылдың көзқарасы арқылы жалпы Ағартушылық, оның ішінде ағылшын ағартушылары көзқарастарының ерекшелігін көруге болады.
