Аннотация. В современной исторической науке все большую актуальность приобретают исследования, базирующиеся на методах и концепциях политической антропологии зародившейся на Западе в связи с изучением примитивных культур индейцев Северной Америки, Африки, Океании и Австралии. Вместе с тем, кочевые народы Центральной Азии выпали из поля зрения западных антропологов, за редким исключением нескольких исследователей, таких как Т. Барфильд и А.М. Хазанов. Однако потенциал рассмотрения этой проблематики представляет не только эвристический, но и конкретно исторический интерес. В процессе исследования мы выяснили, что тюрки-тугю основали свое собственное самостоятельное государство. Каганат по уровню своего развития вполне можно отождествить с ранним государством Х. Классена. Традиции государственности в кочевом обществе бережно хранились и передавались из поколения в поколение в форме устных исторических преданий и памятниках письменности. Государственность у кочевников, по-видимому, представлялась в виде стадиальных образов или легендарными личностями. Например, Алаша-хан. У тюрок это могли быть Бумын и Истеми каганы, как легендарные первопредки, основатели государства. Внешние признаки Тюркского каганата соответствуют раннему государству, по своей природе это государственное образование было кочевой империей, а внутри тюркютского общества - вождеством. Таким, на наш взгляд, представляется характер древнетюркского государства согласно концепциям политической антропологии.
Аннотация. Во времена Джунгарской агрессии казахский народ не раз подвергался опасности потерять свою исконные земли. Поддержкой и опорой простого казахского народа в тяжелых временах были батыры – славные войны, внесшие большой вклад в сохранение казахской государственности в XVIII в., одним из которых был Олжабай батыр. В данной статье акцентируется попытка восстановить в народной памяти имя забытого героя Олжабай батыра, борющегося за независимость и сохранение суверенитета казахского народа.
Олжабай батыр был не только представителем рода, но и играл видную роль в военной и социально-политической жизни казахского народа. В XVIII в. казахский народ находился в тисках противоречий со стороны России, Цинской империи и джунгарской армии. Олжабай батыр, был не только войном, защищавшим степи от гнета, но и крупным дипломатом.
Данная работа ставит своей целью возродить облик батыра в истории казахского народа. В ней приводятся подвиги героя и участие в историческом процессе сложения казахской государственности.
Статья подготовлена в рамках научного проекта молодых ученых AP08052271 «Новые рассекреченные российские архивы о неизвестных страницах жизни и деятельности казахских ханов, султанов, батыров (XVIII – первая половина XIX вв.)».
Аннотация. В статье рассматриваются вопросы истории народного образования Атырауской области в 1920-1930 годов. В 1920-е годы материальные условия большинства школ Прикаспия оставались тяжелыми. Многие дети не посещали школы. Главным препятствием на пути расширения школьного образования являлось отсутствие подготовленных учительских кадров: из 7 тыс. учителей, работавших в республике в 1926-27 учебном году, лишь 37 % имели среднее образование. В аулах и селах просвещением занимались учителя, сами едва умевшие читать и писать. Огромный энтузиазм в овладении знаниями проявляли сами народные массы. С большой заинтересованностью они участвовали в возведении школ, интернатов, обеспечении учащихся учебно-письменными принадлежностями, в социально-бытовом устройстве учительской интеллигенции. На примере жизненных путей три известных учителя Атырауского края Хамидолла Наубетова, Тухфат Абишева и Тульжан Жумабаева прослеживается история борьбы с неграмотностью и становления школьного стройтельство в Прикаспий.
Аңдатпа. Аталмыш мақала тоталитарлық идеологияның үстемдігі тұсында бұрмаланып, Қазақстан тарихының «ақтаңдақ» беттерінің біріне айналған мәселеге арналған.
Мақалада ХХ ғасыр басындағы мұсылмандық қозғалыстың Қазақстанның қоғамдық-саяси өміріндегі рөлі қарастырылып, бірінші орыс революциясы тұсында қазақ интеллигенциясы өкілдерінің «Ресей мұсылмандары одағы» («Иттифақ-ул-муслимин») ұйымына және бүкілресейлік мұсылман съезіне қатысуы шынайы тұрғыда талданады. Бұл істе Орынбор діни басқармасында қызмет атқарған саяси күрескер, татар азаматы А.Ибрагимов ерекше көзге түсті. Ол 1893 жылы діни қызметін тастап, Түркияға кетті. А.Ибрагимов Түркияда жүріп шетелдік басылымдар арқылы патша өкіметінің отаршылдық саясатын сынға алып, әлем жұртшылығының назарын Ресей мұсылмандарына бұруда елеулі еңбек сіңірді. Ресей мұсылмандарының саяси өміріне ХХ ғасыр басындағы тарихи оқиғалар да әсер етпей қоймайды.
Зерттеуде дерек көздері ретінде архив құжаттары (Ресей Федерациясының мемлекеттік архиві, Татарстан Республикасының ұлттық архиві), ХХ ғасыр басында татар және орыс тілдерінде жарияланған газеттердің мақалалары және мұсылмандық қозғалысқа атсалысқан қайраткерлердің еңбектері пайдаланылды. Ресей мұсылмандары арасында отаршылыққа қарсы үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу бірінші орыс революциясы қарсаңында өрістей түсті.
Аңдатпа. Мақалада кеңестік ауыл шаруашылығын жетілдіру саясатына алғашқы ұйымдасқан халық қарсылығы көріністерінің бірі – 1928 жылдың сәуір айының 19-ынан 24-іне дейінгі аралықта болған Жетісу губерниясы Талдықорған уезінің Қоғалы болыстығына қарасты Аралтөбе селосындағы көтеріліс тарихы баяндалады. Ғылыми әдебиетте бұған дейін зерттелмеген Аралтөбе көтерілісі 1928 жылы Жетісу губерниясының кейбір аудандарында орын алған аштық көріністерінен советтік азық-түлік дайындау науқанының салдарынан ұйымдасқан бас көтеру болды. Негізінен орыс шаруалары қатысқан көтерілістің басты мақсаты, туып келе жатқан аштық жағдайында астық дайындау науқаны бойынша жиналған астық қорын Аралтөбе аумағынан шығаруға кедергі болып, оны керісінше, ашыққан халыққа таратып беру болды. Осы мақсатта көтерілісшілер Астық тарату комиссиясын құрып, коммунистер мен советтік қызметкерлерді биліктен шеттетіп, олардың үйлерін тінтіп, өздерін қарулы бақылауға алды. Өз кезінде ҚАССР көлемінде үлкен дүрлігу туғызған Аралтөбе көтерілісі ОГПУ тарапынан басып жаншылып, оған қатысушыларға қарсы сот процесі өңір шаруаларына дөңайбат көрсету мақсатында ашық, көрнекі түрде өткізілді. ОГПУ мен Қазақстан өлкелік, губерниялық партия органдары көтерілістің шығуына түрткі болған негізгі себептерді советтік аграрлық саясаттың солақайлығынан іздемей, «кулактардың арандатуы» ретінде бағалады.
