«edu.e-history.kz» электрондық журналы № 1(17), 2019

В статье вводятся в научный оборот новые материалы археологических исследований древних наскальных изображений в горах Хантау. По итогам археологической разведки в регионе было документировано 13 скоплений петроглифов от 30 до 300 рисунков в каждом. Выяснено их преимущественное расположение на скалах близ древних поселений. Среди наскальных рисунков преобладают отдельные изображения животных (верблюдов, козлов, лошадей, быков, оленей, хищников) и многофигурные композиции эпохи бронзы, раннего железного века и средневековья. В работе рассматриваются основные традиции нанесения рисунков на скалы и художественные образы бронзового и раннего железного века в петроглифах гор Хантау. Выясняются вопросы функционального назначения и семантики наиболее ярких сюжетов древнего наскального искусства региона. Материалы исследований предполагают тесные культурные связи местного населения как с жителями Северного Притяньшанья, так и Центрального Казахстана в эпоху бронзы и раннем железном веке. Ключевые слова: Хантау, петроглифы, искусство, эпоха бронзы, ранний железный век, композиция, образ.

The article analyzes the formation and development of multilateral relations of Kazakhstan with Vietnam. Over these years, a legislative and legal base has been formed in all areas of cooperation, contacts in the economy, social sphere and culture are developing. Seven meetings of the Kazakh-Vietnamese intergovernmental commission on trade, economic and scientific and technical cooperation (established in 1997) were held. At the 7th meeting on October 22-23, 2015 in Astana, the Kazakh delegation was headed by the Deputy Minister of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan, A. Musinov, and the Vietnamese delegation, by the Deputy Minister of Industry and Trade, Hoang Quoc Vuong. Currently, parties are working to conclude agreements between leading cultural, humanitarian, scientific, technical and analytical centers, as well as educational institutions of Kazakhstan and Vietnam. Key words: Kazakhstan, Vietnam, economy, politics, humanitarian sphere

Мақалада тұлғатану ғылыми-тәжірибелік бағыты қарастырылады. Тұлғатану тұрғысынан Қазақстан тарихы оқулықтарының авторлары болып табылатын және өздерінің өмірлерін ғылымға арнаған дарынды қазақстандық ғалымдар шығармашылығы қаралады. Сонымен қатар, автор жалпы қазақстандық оқулықтар мәселелерін және Қазақстан тарихы оқулығын жеке ашып көрсетіп, заманауи білім, Қазақстан тарихы пәнінің оқыту әдістемесіне, жаңа ұрпақтың оқулықтар құрылымына талдау жасайды.

Великий Шелковый путь имел огромное значение в экономическом росте городов и развитии ремесел, хозяйства. Одно из его направлений пересекало Илийскую долину и вело в Китай, Японию, Среднюю Азию, в Иран и Византию. Таким образом, расположенный в предгорной зоне Заилийского Алатау, средневековый город Талгар стал своеобразным перекрестком на маршруте Великого Шелкового пути и одним из крупных торговых пунктов. Ключевые слова: Великий Шелковый путь, система караванных дорог, этапы развития, Илийская долина, средневековые города, экономический рост, хозяйство, ремесла, торговля, посольства, путешественники, монахи.

Қазіргі кезеңде ғылым методологиясы күрделі мәселелердің бірі болып отыр. Кеңестік кезеңде бірден-бір дұрыс деп жарияланған эволюционизм бойынша тарихи дамуды толық және терең сипаттау мүмкіндігінің аз екендігі айқындалды. Сондықтан да дүниежүзілік ғылымда пайдаланылып отырған дәстүрлі және қазіргі методологиялық бағыттарды ғылыми зерттеулер барысында пайдалану жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар жасауға мүмкіндіктер береді. Бұл шағын мақалада біз позитивизм мен диффузионизмді прототүріктердің лингивистикалық географиясы сияқты күрделі мәселені тарихнамалық тұрғыда сипаттауда пайдалану жолдарын көрсетуді мақсат еттік. Мақалада түрік, татар, орыс, қазақ, қытай зерттеушілерінің еңбектері тарихнамалық дерек ретінде талданады. Тақырып көлеміндегі жекелеген концептуалды тұжырымдар сипаттала отырып, шешімі табылмаған, зерттелуі керек мәселелер де айқындалып, болашақ зерттеушілерге ой салу мақсатында ұсынылады. Кілт сөздер: Методологиялық бағыттар, лингивистика, түріктер, түрік тілі, позитивизм, диффузионизм, арийлер, сақтар, археология, фонетика, грамматика.

Қазақ даласында ғылыми түрде әлі толық зерттелмеген, зерделенбеген киелі орындар мен тарихи-мәдени ескерткіштер, қорымдар мен қорғандар көптеп кездеседі. Алайда, бұл кейбір жерлердің шалғайлығы мен табиғаттың келеңсіз жағдайларынан да құрып кетудің аз ақ алдына тұрған петроглифтерге де әсер етуде. Жалпы қазақ даласындағы петроглифтерді толық зерттеу үшін табиғаттың қолайлы мезгілі зерттеушілер үшін ауадай қажет. Қорық-музей қызметкерлерінің жаз мезгілінде екі жыл қатарынан барлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында ғылыми ортаға мәлім емес бірнеше нысандарды анықтауы осының дәлелі. Алматы облысы, Ұйғыр ауданына барлау жұмысын жүргізу барысында табылған сақ кезеңіне жататын петроглифтер семантикалық мазмұны жағынан зерттеудің басты дереккөзі болып табылады. Петроглифтер әр кезеңнің адамдардың тұрмыс-тіршілігі мен шаруашылығына қарай жетіліп, тас бетіне қашалып түсіп отырған. Сондай-ақ петроглифтердің жартас бетіне немесе жазық далада орналасуына байланысты ерекшеліктерін де аңғаруда мүмкіндік бар. Мақалада қорық-музейдің зерттеу нысандарының бірі петроглифтер жөнінде баяндалады. Сондай-ақ сақ кезеңіне жататын жартас бетіндегі суреттердің ерекшеліктері мен семантикалық мазмұны талданып, петроглифтерді анықтау, зерттеу, насихаттау мәселелері қарастырылады. Кілт сөздер: археология, жартас бетіндегі суреттер, наным-сенім, артефактілер, таңбалар, жоба, петроглифтер, байырғы суреттер, өнер туындылары.

Шыңжаң ҚХР-дың батысына орналысқан әкімшілік-территориялық бірлік. Бұл ауданның мемлекет үшін геосаяси, геоэкономикалық, әлеуметтік маңызы өте зор. Сондықтан, Қытай билігі аймақтың саяси тұрақтылығы мен экономикалық дамуына соңғы жылдары ерекше көңіл бөлінуде. Аймақтың географиялық орналасу ерекшеліктері, жер қойнауында жатқан мол қазба байлықтар және сақталып отырған ұлтарылық мәселелерге байланыстыҚКП бұл аймақты түбегейлі өзгерту саясатын жүргізуде.Соның бір парасы - «Батысты қауырт игеру» - «Шыңжаңды қауырт игеру» стратегиялық жоспары болып табылады. Бұл жоспарды жаңа ғасырдан бастап жүзеге асырып келеді.Соның нәтижесінде Шыңжаңның шекара өңіріндегі аудандарының әлеуметтік-экономикалық дамуы тездеді, имфрақұрылымдары жақсарды, кәсіпкерлік дамыды, тұрғындардың демографиясы өсті, әл-ауқаттары артты, әлеуметтік құрылыстар қанат жайып, қалалар қалыптасты, ауыр және жеңіл өнеркәсіп орындары салынды,халықаралық қатынастары кеңейді, шекара бойындағы сауда экономикалық байланыстар дамыды. Шекара бойында ашылған еркін экономикалық зоналардың дамуы, және оның Қазақстанмен ынтымақтастығы, тіпті, Орта Азия және Батыс елдері арасындағы қатынастарының дамуы, туристік байланыстар кеңейді. Жалпы, Қытайдың шекара өңірі әлуетінің күшеюінің Қытай үшін стратегиялық мән-маңызы ең маңызды болып табылады. Бұдан Қазақстан үлгі алуы керек, сәйкесті түрде шекара аудандарын дамытуы қажет. Түйін сөздер: Батыс бөлікті қауырт игеру, Шыңжаңды қауырт игеру, шекара маңы аудандар, шекара бойы саудасы, стратегия.

Мақалада Ақ Орданың саяси-қоғамдық тарихы мен шаруашылығы қысқаша сипатталады. Жошы ұлысының сол қанатын билеген хандар мен оғландар билігі тұсындағы ішкі-сыртқы саясат талданып, олардың билігі тұсындағы хандықта болған оқиғалар зерделенеді. Орда Еженнен бастап Күнқыран, Қоныша, Баян, Құбылық, Сасы Бұқа, Ерзен, Шымтай, Мүбәрәк қожа, Орыс хан және Барақ ханға дейінгі Орда ұрпақтарының тізімі беріліп, олардың Алтын Ордамен арақатынасы сипатталады. Түйін сөздер: Ақ Орда, Моңғол империясы, Орда Ежен, Орыс хан, Жошы ұлысы.

Қытай жылнамаларындағы түркілік ономастика бүгінге дейін әр түрлі аударылып, реконструкцияланған, ғылыми әдебиеттер мен оқулықта бірізділік сақталмаған. Зерттеуде қытай тарихнамаларындағы қытай иереоглифтерімен хатқа түскен түркі халықтарына тән ономастикалық атаулардың ерекшеліктері, оларды аудару мен реконструкциялау мәселелері қарсырылған. Сондықтан қарастырылып отырған тақырыпты тарих ғылымындағы өзекті мәселелердің біріне арналған. Кіліт сөздер: қытай жылнамалары, түркі, ономастика, реконструкция.

With the seizure of power by the Bolsheviks in October 1917, a new stage of cultural change began in Russia and on its outskirts. In the article, the author tells about the measures of the Soviet power to improve the system of enlightenment and education, the training of teachers, the opening of the first universities of Kazakhstan in the first years of the existence of Soviet power.Based on the research of Kazakhstan historians, the essence of the creation and development of the new education system, innovations in the cultural sphere, designed to become the pillar of the new government in educating and re-educating the Soviet people, is revealed.The position of the Kazakh intelligentsia to address the issue of the cultural development of the Kazakh people is reviewed, numerical data are presented and a table is drawn up concerning the organization of the educational process and the opening of the first universities in the country. Keywords: Soviet power, Kazakh intelligentsia, socialist state, innovations, education, cultural revolution, higher education institutions.