Interdisciplinary studies

Мақалада Берел обасының №36 қорғанынан табылған мүйіз бұйымдар кешеніне трасологиялық сараптама жүргізу нәтижелері келтірілген. Бұл кешен Берел қорымында 2002-2004 жж. жүргізілген археологиялық зерттеулердің нәтижесінде табылған. Марал мүйізінен жасалған 66 дана ат-әбзелдерінің осы әшекейлері Қазақ даласы ерте көшпелілерінің сүйек ұқсату өнерінің бірегей үлгілері деп танылады. Аталмыш №36 қорған ашылған 2002-2004 жж. бері бұл бұйымдар бірнеше археолог ғалымдардың назарына іліккенімен, өз зерттеулерін тұжырымдап жария еткен тек З. Самашев пен А.П. Бородовский ғана болды. Табылған бұйымдар жинағы аз зерттелген заттар қатарына жататындықтан осы ақтаңдақтың орнын толтыру мақсатында бірқатар зертханалық зерттеулер жасалды. Бұйымдардың бойындағы өңдеу және тұтыну іздерін анықтау мақсатында Материалдық мәдениет тарихы институтының (РФ, Санкт-Петербург қ.) тәжірибелік-трасологиялық зертханасында Е.Ю. Гиряның жетекшілік етуімен және «Кайнозой геохронологиясы» ұжымдық қолдану орталығында (РФ, Новосибирск қ.) А.П. Бородовскийдің жетекшілік етуімен бірқатар зертханалық жұмыстар жүргізілді. Автор аталған ғалымдарға өз алғысын білдіре отырып, осы мақалада сол зерттеулердің жинақталған қорытындысымен таныстырады. Түйін сөздер: сүйек, мүйіз, сүйек ұқсату ісі, ерте темір дәуірі, қорған, трасология, Берел.

Ханкурган – средневековое городище расположено на северо-западной окраине одноименного поселка Ханкорган (прежнее название Мадани) на левом берегу р. Арысь (Сайрамский р-н, Туркестанская обл.). Оно было возведено недалеко от самого русла реки на невысокой надпойменной части левобережья. Городище имеет округлый заоваленный план с пологим въездом с восточной стороны. Памятник археологии имеет несколько периодов обживания и хронологические лакуны. Ранний период функционирования жилых конструкций приходится на VI–VIII вв., поздний – XVIII–XIX вв. Имя Аблайхана связана с последним периодом обживания городища в XVIII–XIX вв. и хорошо отражена в его названии Ханкурган. Об этом свидетельствует его потомком султаном Сыздык (Садык). В автобиографии султана Садыка, сына султана Кенесары Касымова, опубликованной Е.Т. Смирновым, читаем: «В настоящее время султан Садык живет в Чимкентском уезде, на р. Арысь, верстах шести на север от свартовского села Кара-Булак, близ развалин Хан-Кургана, бывшего когда-то ставкою его предка, киргизского хана Аблай хана. Садык занимается скотоводством и хлебопашеством близ своей зимовки, проводя свободное время за чтением и в молитве». Данная автобиография по поручению султана Садыка была написана его братом султаном Ахметом Кенесариным, который в 1877 г. доставил рукопись Е.Т. Смирнову. Местные жители до сегодняшних дней сохранили предания о пребывании на Ханкоргане хана Аблая и о его последних днях жизни. Городище Ханкурган значится в списке памятников истории и культуры местного значения Туркестанской области и находится под государственной охраной. Ключевые слова: Аблайхан, раскопочные работы, средневековье, археология, Испиджабский историко-культурный округ.

Еуразияның далалық белдеуінде орналасқан Маңғыстау мен Үстіртте тас ғибадатханалардың көптеп шоғырлануы ғылыми түрде әлі толық түсініксіз жайт. Мүмкін, бұл аумақтың алыстығы мен қиындығы оның «жабық» рухани орталыққа айналуына әсер етсе керек. Тас мүсіндер – Бәйте түріндегі ғибадатханалардың өзгеше және ең көрнекті белгісі, сондай-ақ Үстірт пен Маңғыстаудағы ежелгі тұрғындардың өнерін, идеологиясын және этнографиялық шынайылығын зерттеуде маңызды дереккөзі болып табылады. Тас мүсіндер, негізінен, түрлі қару-жарақпен қаруланған ер жауынгерлердің бейнесін көрсетеді. Әр мүсінде жауынгерлік, жеке қасиет, тіпті кейіпкерлердің жасы да анық көрінеді. Әдетте тас мүсіндер кең иықты, толық қаруланған батырдың мүсінін елестетеді, сол қолы шынтағынан бүгіліп, қарынына қойылған, ал оң қолы төмен түсіріліп, жамбасына басылған. Осы кесте Үстірттің барлық дерлік мүсіндерінде бейнеленген, бұл оларды жасаушылардың салыстырмалы этномәдени біркелкілігін көрсетеді. Тас мүсіндерде әшекейлердің түрлері, белдіктердің үлгілері, қаруды қолдану әдістері ғана емес, сондай-ақ, көз қиығы бадам дәні тәрізді, жұқа тік немес салбыр мұртты, қыр мұрынды сол кездегі адамдардың сыртқы келбеті де анық бейнеленген. Тас мүсіндерде бейнеленген заттар жиынтығына жасалған қысқаша талдаудың нәтижесі белдік, қылыш пен садақты қынап сияқты әскери жабдықтардың мүсін бейнесіндегі міндетті атрибуттар ретіндегі аса маңызды рөлін көрсетеді. Әлбетте, мүсінші нақты және ежелгі иконографиялық қағидаларға сүйене отырып, шынайы және сол заманға сай заттарды бейнелеген сияқты. Мұндай жергілікті ерекше қағидалардың қатарына жақсы қаруланған, бірақ шайқасқа қатыспаған кейіпкерді бейнелеу жатқызылуы мүмкін: ол ұрыс кейпінде емес, сыйыну күйінде тұруы ықтимал. Кілт сөздер: Үстірт, Маңғыстау, сарматтар, ғибадатханалар, киелі нысандар, дүниетаным, тас мүсіндер, бейнелер, қару-жарақтар

The article is dedicated to consideration of some features of applying achievements of natural sciences in archeology, in particular, dating of monuments of art. Using the methods of natural sciences which development became more active today allows not only to obtain absolute dates for monuments of rock art, but also to reconsider the existing dating, and respectively, to introduce essential adjustment in our representation of history of the most ancient art. The radio-carbon analysis became the most widely used method of dating of monuments of rock painting today. The fine arts played a special role in life of the ancient people, closely intertwining with religious and mythological ideas that allow speaking about thier syncretism. Keywords: petroglyph, rock art, absolute dating, radio-carbon method, micro-erosion of chips, comparative analysis.

Данная статья посвящена изучению каменных коллекций Западно-Казахстанского научно-коллекционного каменного фонда и региональной геологической выставки. В фондах хранятся материалы геологов, собранных на территории Актюбинской области с 70-х годов прошлого века по 1991 год. Целью изучения данных коллекций является с одной стороны получение всех имеющихся сведений о каменном веке региона, с другой стороны сбор информации о разделенных коллекциях (Каменный брод), хранящихся как в исследуемых учреждениях, так и в фонде Актюбинского областного историко-краеведческого музея. В результате проведенных работ, были получены сведения о палеолите, неолите и эпохи бронзы Западного Казахстана.

Каменный век — это период колоссальных перестроек в природе Земли, когда периоды сильнейших похолоданий меняли весь облик планеты. В это время смещались природные зоны, возникали и вымирали различные виды животных. Без изучения естественно-научных аспектов каменного века, без знания геолого-геоморфологической позиции памятников, без реконструкции природной среды, окружавшей древнего человека, невозможно определить возраст изучаемых остатков, реконструировать хозяйство и быт людей этого периода. На территории Казахстана, на большинстве памятников каменные артефакты обнаружены в «открытом», поверхностном залегании, и не перекрыты рыхлыми отложениями. К большинству памятников каменного века на территории республики применимы лишь отдельные методы, такие как технико-типологический анализ артефактов и геолого-геоморфологический анализ местонахождения памятника. Для очень редко встречающихся стратифицированных стоянок каменного века применяются все доступные методы: биостратиграфический, палинологический, трасологический, радиоуглеродный, термолюминесцентный, ОСЛ, ЭПР и др. Ключевые слова. Казахстан, археология, каменный век, палеолит, методы, хронология, антропогенез, каменные артефакты, палеогеография, периодизация.

Аңшылық пен саятшылық кәсібі, аң-құс аулаудың тәсілдері мен құрал-саймандары, сан ғасырлар бойына қалыптасқан халық тәжірибесінен туындады. Аңшылықтың байырғы, әрі кең тараған түрі – құс салу, аңшы-лыққа берілгендікпен қатар, шыдамдылықты қажет ететін еңбек. Аушы құстарды баптап, аңға салып, саятшылық құру ертеден ерекше өнер саналған. Далалық аңшылар аңға жыртқыш құс салу, тазы жүріртумен де мал баға жүріп қоса қабат айналысқан. Мыңдаған жылдар бойына тазы ит салып, аңға шығуды дамытты. Тазы шапшаң, олжасын алуға құмар, қырағы ит болып саналады. Аңшылықтың ең байырғы әдісі – қақпан құру. Қарсақ, түлкі, қоян, тышқан сияқты ұсақ аңдарды ұстауға – бала қақпан, қасқыр, аю, қабан аулау үшін қазақ қақпан мен тісті қақпан құрылады. Ертеде қақпанды киік, ақбөкен, қарақұйрыққа да құрған. Қазақ аңшыларды аң аулаудың ұрып алу, тұзақ құру, тор құру, ор қазу, атып алу сияқты әдістерін жетік меңгерді. Кілт сөздер. Аңшылық, құс салып саятшылық құру, қақпан құру, қаскыр культі, халықтық білім.

В статье публикуются новые данные по хронологии верхнего строительного горизонта городища Шойтобе (Туркестанский оазис). Продолженные на городище стратиграфические и топографические исследования окончательно убеждают в том, что город прекратил свое существование в первой четверти XIV в. Это городище по всем основным параметрам единственное в регионе, которое может быть памятником исторического города Шавгар, средневековой столицы округа. Об этом свидетельствуют как новые обширные комплексы глазурованной керамики, так и нумизматическая коллекция, полученная в ходе раскопок на шахристане.

Работа посвящена проблеме изучения колесного транспорта раннего бронзового века Восточного Казахстана. Источниковую базу исследования составили материалы могильника Копа и ряд наскальных изображений региона. Анализ этих памятников, а также привлечение аналогий с прилегающих территорий Западной Монголии, Синьцзяна, Минусинской котловины позволили установить, что в III тыс. до н.э. на этих территориях были распространены транспортные средства в целом схожие с теми, что существовали у населения ямных и катакомбных культур Восточной Европы: четырехколесные повозки и двуколки. Данные обстоятельства подтверждают наличие широких культурно-исторических связей у населения Евразийского степного пояса в раннем бронзовом веке. Ключевые слова: Восточный Казахстан, ранний бронзовый век, колесный транспорт, миграции.

Kazakhstan and Russia strive to show pragmatism in their relations, defending their interests on the principles of respect for sovereignty. It should be noted that Kazakhstan-Russian relations are developing in various sectors of the economy, the humanitarian sphere, and politics. Long-term cooperation between the two countries has led to the strengthening of interregional and cross-border contacts. It is known that more than 50 large Kazakh-Russian projects are being implemented in our Republic, totaling about $ 6 billion. It should also be noted that today there is a formation of a new development strategy for Kazakhstan and Russia, which should lead to a qualitative change in the structure of the economy. Keywords: research, Kazakhstan, Russia, economics, integration