Макро- және микротарих

Мақалада татар халқының ХІХ ғасырдағы көрнекті тарихшы-ғалымы және ағартушысы Шигабутдин Маржанидің өмір жолы және оның түркі халықтары тарихын зерттеуге қосқан үлесі қарастырылады. Мақала орыс, татар жіне қазақ тілінде жарық көрген еңбектердің міліметтері негізнде жазылды. Сонымен қатар дерек көзі ретінде Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік мұрағатындағы қор құжаттары пайдаланылды.

Мақалада 1917 жылдың ақпан ревoлюциясынан кейiнгi Oңтүстiк Қазақстанда қалыптасқан қoғамдық-саяси ахуал және түркi-мұсылман қoғамдық-саяси ұйымдарының қызметi талдауға алынады. Патшалық Ресейдiң қoл астындағы Түркiстан өлкесiнiң түркi тiлдес мұсылман халықтары қалыптасқан саяси жағдайға байланысты азаттық жoлындағы күресiн жүргiзуде ұйымдарға бiрiгу жoлын таңдағын едi. Түркiстан өлкесiндегi жергiлiктi мұсылман халқының мүддесiн тұтастай қoрғауды көздеген ұйымдар көптеп құрылып, басқару жөнiнде дербестiкке жетудi көздедi. Бұл ұйымдардың жетекшiлiгiнде танымал ұлт зиялылары тұрды. Дегенмен көптеген ұйымдардың арасында oртақ бiрiктiрушi идеяның бoлмауы өлкеде тартысты жағдайлар туғызды. Құрылған қoғамдық-саяси ұйымдардың бағдарламалары, мүшелерi және Ресей билiгiмен қатынасы әрқилы бoлды.

Мақалада Ақпан төңкерісінен кейін Түркiстан өлкесiндегі ұлттық интеллигенция өкiлдерiнің саяси iс-әрекеттері, Сырдария облысының қалалары мен шет елдi мекендерiнде ұлттық, кәсiби және саяси белгiлерiне негiзделген саяси топтар мен қозғалыстардың пайда болуы және олардың ара қатынасы қарастырылады. Автор өлкедегi, әсiресе Ташкент қаласында құрылған жергiлiктi халықтардың ұлттық қозғалысын бейнелейтiн саяси ұйымдардың бағдарламалары мен нақтылы iс-әрекеттерiнде бiрлiк пен түсiнiстiк нашар болғанына тоқталады.

Ұсынылып отырылған мақаланың шешуі тиіс ғылыми мәселесі мен жаңашылдығы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: қоғамдық сананы жаңғырту» атты бағдарламалық мақаласынан туындап отыр. Дамудың жаңа циклына еніп келе жатқан әлем елдерінің арасында алдыңғы қатардағы орынды иемдену үшін қазақстандық қоғамның санасын жаңғырту талап етіліп отыр. Бұл жаңғырту негізінен қазақ халқының тарихи тәжірибесіне, оның ұлттық дәстүрлеріне де арқа сүйеуі тиіс. Ұлттық түп-негізге, өз тарихына, ұлттық дәстүрлеріне негізделу АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Германия, Жапония, Ресей және осы тәріздес G-20 кіретін басқа да алдыңғы қатарлы елдердің барлығына тән. Аталған және аталмай қалған басқа дамыған елдердің барлығы да өз тарихы мен дәстүрлерін өте жоғары бағалайды: яғни, ұлттық, діни мейрамдары мен киелі табыну орындары көптеген жағдайларда жалпыұлттық деңгейге көтерілген. Яғни, қазақ ұлтының бірегейлігін оңынан қалыптастырудың құрамдас бөліктерін айқындау үшін Оңтүстік Қазақстанның киелі жерлеріне байланысты туындаған ауызша аңыз-әңгімелер мен рәсімдердің рухани құндылықтарын жаңашылдықпен пайдалана отырып, жастарға патриоттық тәрбие беру мен сонымен бір мерзімде «Киелі Қазақстан» брендін де өмірге жылжыту қажеттілігі бірегей зерттеу әдіснамасын да қажет етеді.

Мақалада дәстүрлі қазақ қоғамындағы жасауылдар институтының тарихы мен олардың атқарған қызметі талданады. Жасауылдар институты түрік қағанаты заманынан бастап, Алтын Орда, кейінгі хандықтар дәуірінде жалғасын табады. Мұрағаттық құжаттар олардың Қазақ хандығында да болғанын дәлелдейді. Жасауылдар хан маңында қызмет жасап, арнайы тапсырмаларды орындаушы, салық жинаушы, кейде елшілер қатарында да көрінеді. ХІХ ғасырда олар Арынғазы, Кенесары хан билігі кезеңінде айрықша көзге түседі. Мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі аясындағы № АР 05134572 ғылыми жобасын орындауға арналған.

Академик Б.Е. Кумеков выдающийся казахстанский востоковед-арабист известен своими трудами в области арабских источников и кипчаковедения во всем мире. Ученый внес и продолжает вносить значительный вклад в подготовку научных кадров высшей квалификации республики. Его ученики развивают идеи своего научного руководителя на ниве арабистики, тюркологии и кипчаковедения. В настоящей работе рассматривается научная деятельность учеников академика Б.Е. Кумекова по разработке кипчакской проблематики. Благодаря многолетней научно-исследовательской и научно-педагогической деятельности ученого Казахстан стал ведущим научным центром по кипчаковедению. Ключевые слова: научная школа, академик Б.Е. Кумеков, кипчаковедение, историография, тюркология, арабистика, картография, арабские письменные источники, кипчакские племена, Дешт-и Кипчак.

Мақалада автор ХІХ ғ. Дулат, Шортанбай, Мұрат, Нармамбет және т.б. «Зар заман» ақындарының тарихи көзқарастары мен олардың шығармашылығының тарихилығын қарастырады. Сондай-ақ ақындар шығармашылығының басты бағытын талдай отырып, оларды тарихи дерек ретіндегі құндылығын айқындайды, қазақ әдебиетіндегі ХІХ ғ. басында қалыптасып, ғасыр соңында ғылыми тұрғыда бекіген «Зар заман» ағымының ақындары түсінігін ашып көрсетуге тырысады

Берілген мақалада 1992-2017 жж. аралығында Қазақстан Республикасында өткізілген Дүниежүзі қазақтарының бес құрылтайының тарихы қарастырылған. Ғылыми-зерттеу мақаласын жазуға ғылыми әдебиеттер және Қазақстан Республикасы Президенті мұрағаты, Қазақстан Республикасы Ұлттық мұрағаты қорларынан алынған тарихи деректер ғылыми айналымға келтірілген. Қазақстанда өткізілген Дүниежүзі қазақтарының бес құрылтайының тарихи маңызы аса зор екендігі анық. Бұл мәжілісте әлем елдеріне шашырап кеткен қазақтар бас қосып, тарихи атамекенінде болашақта жүзеге асырылатын өзекті мәселелерді талқылаған. Мысалы, шетел қазақтарының Қазақстанға оралуы, тіл, әдебиет, мәдениет, салт-дәстүрді сақтау және өзара бірін-бірі қолдау сяқты маңызды жұмыстарды атқару мәселелері айтылған.

Автор статьи анализирует острую полемику по национальному вопросу, развернувшуюся в первые годы становления советского государства. Дискурсы по этой теме носили ожесточенный характер, что представлено автором в статье. Особое внимание заслуживает позиция одного из теоретиков национального вопроса – Сталина, предлагавшего свое видение решения данной проблемы.Автор в своем исследовании показывает процесс дискутирования, острой полемики большевистскими лидерами вопроса принятия определенной модели государства

Авторы в данной статье исследуют один из важных аспектов национальной политики большевиков – коренизацию, являвшейся по сути ответным шагом советского государства на поднимающийся национализм. В статье авторы раскрывают сущность этого процесса и его особенности и последствия. Большое значение имеет тот факт, что авторы используют в раскрытии темы новые теоретико-методологические подходы, оценивающие данную политику как политику «положительной деятельности» государства.