Аңдатпа. 2017 жылы Қостанай облысы Ішкі саясат басқармасының бастамасымен Торғай даласына «Ұлы дала тұлғалары: Кейкі батыр ізімен» ғылыми-ағартушылық экспедициясы ұйымдастырылды. Оның мақсаты – Нұрмағамбет (Кейкі) Көкембайұлына қатысты ел арасында сақталған деректерді жинау, аты аңызға айналған батырдың туған, қайтқан жері, халық көтерілісінің айтулы оқиғалары өткен өлкеге сапар жасау, даңқты тұлға қатысты елімізде, облыс көлемінде жүргізіліп жатқан іс-шаралардың мән-маңызын түсіндіру сипатында болды. Мақала 1916 жылғы Торғайдағы ұлт-азаттық көтеріліс басшыларының бірі болған Кейкі батырдың қазасына байланысты ел арасында айтылатын деректі талдауға құрылған. Ел аузындағы деректе ол Жалаулы өзекшесінің Жыланшық өзеніне құяр сағасында орын алған қанды қақтығыста отбасымен бірге қаза тапқан. Мақала авторлары қатысып жинақтаған ғылыми экспедицияның материалдарының негізінде Кейкінің қазасына қатысты зерттеулерді, ел арасындағы деректерді, қанды оқиға куәгерінің естелігін талдауға басты назар аударған. Даңқты батырдың қазасы туралы көпшілікке белгісіз жағдай мен жағдаятарды баяндалған және Кейкі батырдың ерлік істеріне қатысты түйінді ойлар бедерленген.
Мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің гранты бойынша «ХХ ғасырдың 30-жж. басындағы жаппай ашаршылық кезеңіндегі Орта Азия республикалары мен Ресейдегі қазақ көшпелілері: орналасуы мен бейімделуі» атты ғылыми жоба аясында дайындалды.
Аңдатпа. Кейкі (Нұрмағамбет) Көкімбайұлы – 1916 жылы Торғай даласында орын алған ұлт-азаттық көтеріліс қаһармандарының бірі, көтеріліс жетекшілері Амангелді Иманов, Әліби Жанкелдиннің сенімді серігі. Көтеріліс кезінде ол мергендер тобын басқарады. Халық жадында ол даңқты мерген, қаһарман күрескер ретінде терең сақталды. 1917 жылғы қазан төңкерісінен кейін азаматтық соғыс кезінде Кейкі Көкембайұлы кеңес үкіметінің саясатына қарулы қарсылық көрсетті. Сондықтан үкімет тарапынан қудалауға ұшырап, қуғынға түсті: жазалаушы отряд қолынан қаза тапты. Кеңес билігі тұсында Кейкі батырдың есімін атауға, оның ғұмырнамасы мен ерлік істерін зерттеуге тыйым салынды. Кеңестік идеология халық қаһарманын «қарақшы», «бандит», «қанішер жауыз» деп айыптады. Таптық идеологияның жазасына ұшыраған Кейкі батырдың бейнесі ел жадындағы аңыз әңгімелерде, өлең-жырларда және көркем шығармаларда сақталды. Даңқты қаһарманның есімін ақтау кеңес үкіметі құлап, Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін жүзеге аса бастады. Кейкі Көкембайұлы туралы естеліктер, деректі зерттеу жұмыстары жүргізілді. Мақала Қостанай облысы Ішкі саясат басқармасының ұйымдастыруымен жүзеге асырылған «Ұлы Дала тұлғалары: Кейкі батыр ізімен» ғылыми-ағартушылық экспедициясының материалдары негізінде дайындалып, көп жылдар бойы зерттеу нысанасынан тасада қалған Кейкі батырдың ғұмырнамасы мен ерлік істерін ел жадындағы естеліктер мен архивтік деректер арқылы талдауға бағытталады.
Аннотация. В статье, на основе архивных документов и исторических источников изучен процесс перевода казахского языка с арабского алфавита на латинскую графику в 20-е годы ХХ в. Движение за латинизацию, благодаря всесторонней поддержке большевистской партии, получило широкое распространение в национальных республиках СССР. «Алфавитная революция», выступавшая неотъемлемой частью национально-языкового строительства встретила серьезный протест со стороны защитников арабской письменности, вылившееся в противостояние «латинистов» и «арабистов» в Казахстане. Ядро последних составили члены бывшего автономистского движения Алаш, в лице таких видных деятелей как А. Байтурсынов, А. Букейханов, М. Дулатов и др. Оппонировала им группа «латинистов» во главе известного туркестанского деятеля Н. Тюрякулов. Несмотря на наличие административно-политического ресурса, группе «латинистов» стоило больших усилий сломить сопротивление своих идейных противников. Важную роль в этом деле сыграл I Всесоюзный тюркологический съезд. Дальнейших ход событий показал, что успех введения латиницы зависел не столько от противостояния «арабистов», а от общего социально-экономического и культурного состояния Казахстана. Создание ЦК НКА, придание ему статуса государственного, перевод делопроизводства на казахскую латиницу, серьезные финансовые затраты, широкая агитационно-пропагандистская работа даже в начале 30-х годов ХХ в., не смогли дать ожидаемых результатов. На протяжении следующего десятилетия в республике наряду с официальной латиницей, казахи в повседневной жизни продолжали активно использовать привычную арабскую графику.
Аннотация. В статье, на основе широкого круга архивных документов, большая часть из которых впервые вводится в научный оборот, хронологически последовательно и комплексно освещен процесс формирования и боевой путь трех войсковых соединений Казахстана периода Великой Отечественной войны Советского Союза – 81-й отдельной, а также 96-й и 105-й национальных (казахских) кавалерийских дивизий. Процесс создания и сколачивания этих войсковых соединений, осуществлявшийся за счет людских и материально-финансовых ресурсов республики, столкнулся с объективными трудностями, вытекавшими из социально-экономического состояния Казахстана. Несмотря на все предпринимаемые усилия и меры со стороны руководства Казахской ССР, из-за острой нехватки обученных кавалерийскому делу бойцов и командиров, необходимости изготовления кавалерийского вооружения, обмундирования и снаряжения, спешной мобилизации конского состава и автотранспорта, ни одна из вышеупомянутых дивизий не была сформирована полностью в указанные сроки. У созданных с помощью всех областей Казахстана этих кавалерийских соединений дальнейшая судьба сложилась по-разному: 81-я кавдивизия попала в окружение под Сталинградом, и была разгромлена; 96-я кавдивизия была расформирована уже спустя два месяца после начала формирования; а ее личный состав позднее был отправлен на Брянский фронт; расформированная же летом 1942 г. под Москвой 105-я кавдивизия была направлена на усиление и комплектование других воинских формирований.
Аңдатпа. Қазақстандағы XVIII ғ. соңы – ХХ ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалыс тарихына байланысты тақырыптарды оқыту теориясы мен практикасын зерттеу мәселесінің ғылыми-оқытулық маңызы өзекті боп саналады. Бұрын бұл мәселе арнайы ғылыми проблема ретінде қарастырылмаған. Бұл жағдайдың туындауына ұлт-азаттық қозғалыс тарихы теориясының және осы мәселені оқу процесіне енгізу практикасының сұрақтары жеткіліксіз зерттелгендігі басты себеп болды. Бұған көп жағдайда басқарушы режимнің идеологиялық үстемдігі және бұрынғы КСРО елдерінде нақты тәуелсіздіктің болмауы кедергі болды. Сондықтан бұл мақалада салыстырмалы түрде қазақ халқының тәуелсіздік үшін азаттық күресін зерттеу теориясы мен практикасының ерекшеліктері салыстырмалы түрде қарастырылады. Атап айтқанда, XVIII-ХХ ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалыстың жекелеген мәселелері бойынша сауалнамалық зерттеудің мәліметтері келтірілген. Колледждер студенттері мен мектеп оқушыларына зерттелетін тақырып бойынша олардың хабардарлық дәрежесін анықтауға мүмкіндік беретін сұрақтар қойылды. Сауалнама ұлт-азаттық қозғалыс тарихын зерттеу теориясы мен практикасы мәселелері бір-біріне тікелей тәуелді екенін көрсетіп, ойландыратындай жағдай тудырды. Оқушылардың бұл тақырыпты оқып білуі, оны тәжірибелік түрде меңгеруге қатысуы әртүрлі теориялық және практикалық әдістер мен оқыту шеберліктеріне байланысты.
