История Отечества. Новые методы исследования

Мақала XIX ғасырдағы Ресей патша үкіметіне қараған қазақ қоғамындағы әлеуметтік топ ¬«байғұстар» хақында.. Дәстүрлі қазақ қоғамының тарихына арналған арнайы монографиялық зерттеулер мен мұрағаттық құжаттарды талдау арқылы, сол уақыттардағы патша үкіметінің жарлықтары негізінде «байғұстардың» қоғамдағы орны мен әлеуметтік-тұрмыс жағдайлары талдауға алынған. Сонымен қатар байғұстардың үш тобы туралы деректер берілген. Тарихи деректер бойынша байғұстардың көбінің шаруашылықтарында жылқы болмаған, шамалыларының бір немесе екі сиыры болған байғұстардың арасында ең қайыршылары (мүлде малсыздары) және кедей шаруаларға жақын ауқаттылары болғаны туралы салыстырмалы мәліметтер талдауға алынған. ХІХ ғасырдың басында Орынборға «байғұс» қазақтардың ағылып келуіне байланысты Орынбор әскери губернаторының шешімімен 1817 жылдың 23 сәуірінде қайыр-садақа жинау мен жұмысқа жалданудың тәртібі орнатылады. Бұл жұмысты атқару Орынбор Шекара комиссиясына жүктелді. Мақала авторлары байғұстар ¬ XIX ғасырда патша үкіметінің қазақ даласын отарлау саясатының нәтижесінде дәстүрлі шаруашылығын жүргізетін жерден, малдан айырылып әбден кедейленіп, күйзеліске ұшыраған әлеуметтің бір бөлігі пайда болды деп көрсетеді. Олар шеп маңындағы станица казактарына табыс іздеп кеткен жарлы-жақыбайлар тобы. XIX ғасырдың бірінші жартысында олар едәуір топқа айналған. Байғұстар – қайыршыланған нағыз пауперлер «байғұстар» ештеңесі жоқ, жұмыс күшін сатып, күн көруге мәжүбір болған жұмысшы пролетариаттар қатарының негізін құрады деген ой түйіндейді. Кілтті сөздер: Қазақ қоғамы, жарлық, ереже, салық, алым, байғұс

Бұл мақалада ортағасырларда тарих сахнасына көтерілген Қазақ хандығының билеушісі әйгілі Қасым ханның тұсындағы мемлекеттің ішкі саяси жағдайы мен көрші жатқан Моғолстан, Мәуреннахрдағы Шайбанилер әулеті, орыс елі арасындағы саяси-дипломатиялық, әскери, сауда-экономикалық байланыстарының тарихы жазба деректер мен тарихнамалық еңбектердің негізінде зерделенген. Әсіресе, көшпелілер мен отырықшылар арасындағы саяси қатынастары, олардың өзара тиімді байланыстары қарастырылған. Екі жақтың саяси қатынастары үшін Сыр бойындағы қалалардың маңызы көрсетіліп, ХVI ғасырдың басындағы ел билеушілері тарапынан тыйым салудың көрші елдердің байланысына бөгет бола алмайтындығы анықталды. Кілт сөздер: мемлекеттілік, хандық, түп төркіні, саяси, халықаралық, байланыстар, дипломатия.

Мақалада Уақытша үкіметтің билігі кезіндегі Түркістан өлкесінде құрылған ұлттық қоғамдық-саяси ұйымдардың жергілікті тұрғындардың әлеуметтік мәселелерін шешу жолындағы қызметі мен рөлі жан-жақты қарастырылған. Әсіресе, ұлттық қоғамдық-саяси ұйымдардың өлкеде қалыптасқан азық-түлік тапшылығын шешудегі белсенді әрекеттері, Жетісуда орын алған босқындардың орналастырудағы жан-қиярлық еңбектері талданады. Түйін сөздер: Уақытша үкімет, Қазақ-қырғыз комитеті, азық-түлік комитеті, «Шуро-и-Ислам» ұйымы, босқындар.

Мақалада 1917 жылдың қазан революциясынан кейінгі Оңтүстік Қазақстандағы ұлттық қоғамдық-саяси ұйымдардың қызметі мен олардың ұстанымдары талдауға алынады. Патшалық Ресейдің қол астындағы Түркістан өлкесінің түркі тілдес мұсылман халықтары қалыптасқан саяси жағдайға байланысты азаттық жолындағы күресін жүргізуде ұйымдарға бірігу жолын таңдағын еді. Түркістан өлкесіндегі жергілікті мұсылман халқының мүддесін тұтастай қорғауды көздеген ұйымдар көптеп құрылып, басқару жөнінде дербестікке жетуді көздеді. Бұл ұйымдардың жетекшілігінде танымал ұлт зиялылары тұрды. Дегенмен көптеген ұйымдардың арасында ортақ біріктіруші идеяның болмауы өлкеде тартысты жағдайлар туғызды. Құрылған қоғамдық-саяси ұйымдардың бағдарламалары, мүшелері және болшевиктер билігімен қатынасы әрқилы болды. Түйін сөздер: Түркістан өлкесі, Қазан революциясы, қоғамдық-саяси ұйымдар, болшевиктер.

Мифологизированная история может существовать в различных формах. Одной из них, является так называемое «изобретение традиций». Изучению этой формы мифологизированной истории посвятили свои работы классики теории национализма Э.Хобсбаум, Э.Геллнер, Б.Андерсон. «Изобретенная традиция» используется в определенных целях и ее функции рассмотрены в данной статье. Автор считает, что понятие «изобретенная традиция» можно использовать шире, и оно включает в себя не только традиции, но и другие явления. В статье рассматриваются различные проявления использования вымышленных символов и знаков. Одной из форм проявления изобретения прошлого, по мнению автора, является апроприация культурного наследия. В статье сделана попытка рассмотреть значение изобретения традиции в современных общественно- политических процессах. Ключевые слова: мифологизированная история, изобретение традиции, этногенетический миф, апроприация, конструктивизм, примордиализм, нациестроительство, коллективная память