Аңдатпа. Мақала Ұлы Отан соғысы кезіндегі Павлодар қаласының тарихына арналған. Соғыс жылдарындағы Павлодардың әлеуметтік-экономикалық, мәдени-ағарту, білім беру мәселелері архив деректеріне сүйене отырып зерделенеді. Қала экономикасы, оған әсер етуші факторлар ашылады. Павлодар қаласына майдан шебінен эвакуацияланған кәсіпорындар мен халықтардың орналасу тарихы зерделенеді. Көшірілініп әкелінген өнеркәсіп орындарын, мекемелерді орналастыру іске қосу жұмыстарындағы жергілікті билік тарапынан көмек көрсету шаралары қарастырылады. Атап айтқанда, эвакуацияланып келген халықты тұрғын үймен, азық-түлікпен, жұмыспен, медициналық көмек көрсетуде қалалық басшы атқару комитетінің ұйымдастырушылығына баға беріледі. Соғыс жылдары Ертістің Павлодар өңірінен қырық алты мыңнан астам азамат майданға аттанып, сол боздақтардың жартысынан астамы соғыстан оралмады. Он мыңдаған павлодарлық жауынгерлердің түрлі орден-медальдармен марапатталып, соның ішінде жиырмадан астамы кеңес одағының батыры атағына ие болғаны баяндалады. «Бәрі де майдан үшін, бәрі де жеңіс үшін» ұраны аясындағы еңбекшілердің ерен еңбегі, тылдың майдан қажеттілігі үшін көмек көрсету шараларымен жүзеге асыру жолдары жан-жақты сипатталады. Павлодар еңбекшілерінің жауға қарсы күресін қолдау жан-жақты формада орын алды. Атап айтқанда, екпінді еңбек, ақша немесе құнды қағаздарды қорғаныс қорына тапсыру, авиоэскадрия мен танк колоннасына қаржы жинау, әскерге жылы киім жинау, майдандағы жауынгерлерге сәлем-сауқат жіберу, эвакогоспитальдегі жауынгерлерге, соғыс мүгедектері мен майдангерлер отбасына қамқорлық жасау, азат етілген аудандарға көмек көрсету, эвакуацияланған халықты қабылдау мен жағдай жасау және т.б. Сонымен қатар қиын-қыстау кезеңінде облыс орталығының білім беру, денсаулық сақтау, мәдени-ағарту мекемелерінің қызметі ашылады. Соңында Павлодар қаласының соғыс жылдарындағы экономикалық, әлеуметтік, мәдени өзгерістердің бағыты айқындалып, оған түрткі болған жағдайлар қорытындылады.